რატომ არიან ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები ჭეშმარიტად მართლმადიდებლები

Print Friendly, PDF & Email

Nicefor.Info




სწავლანი სულისა წმიდისანი 3

ეპისკოპოსი მაქსიმე (მარეტა)

რატომ არიან ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები ჭეშმარიტად

მართლმადიდებლები

პასუხი მ. ვასილ გრიგორიატს

ეკუმენისტ ეპისკოპოსებთან ერთობის უარყოფის აპოლოგია

ითარგმნა წმინდა ანა წინასწარმეტყველის სახელობის დედათა სკიტში

2019

ათონის მთაზე მოღვაწე ბერმა ვასილ გრიგორიატმა დაწერა სტატია, რომელშიც ერთგვარად შეაჯამა ბერძენი ძველმესტილეების საწინააღმდეგო არგუმენტები. 2000 წელს სტატია გრიგორიატის მონასტერში ცალკე ბროშურად იქნა გამოცემული და საბერძნეთში დიდი პოპულარობა მოიპოვა, 2007 წელს კი ინგლისურ ენაზეც ითარგმნა. ამ სტატიის პასუხად 2010 წელს აპოლოგია შეადგინა ამერიკის ბერძნული მიტროპოლიის, ნიუ-იორკის ამაღლების მონასტრის წინამძღვარმა მღვდელ-მონაზონმა მაქსიმემ(მარეტა), რომელიც დღეს საბერძნეთის ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესიის(„ქრიზოსტომოსის“ სინოდი, ბერძენი ძველმესტილეების ყველაზე მსხვილი იურისდიქცია) ეპისკოპოსია.

მორწმუნეებს ეშმაკი ყოველ დროს სხვადასხვა საშუალებით განცდიდა: დევნით, დამპყრობთა თავდასხმებით, ამსოფლიური საცდურებით. მისი ყველაზე ეფექტური მახე – ერესები და განხეთქილებებია, რომლებიც ქრისტიანებს ეკლესიისაგან განაცალკევებენ, განაშორებენ ქრისტეს და მათ სულიერ ცდომილებასა და განდგომილებაში აგდებენ. საკმაოდ ვრცელია ნუსხა იმ ერესებისა, ეკლესიას საუკუნეების მანძილზე რომ აღაშფოთებდა: არიანელობა, ნესტორიანელობა, მონოფიზიტობა, ხატმებრძოლობა, პაპიზმი, პროტესტანტობა და მრავალი სხვა. ჩვენს დროში კი სახეზეა ახალი ერესი, რომლის მიზანსაც ყველა ამ მწვალებლობის გაერთიანება წარმოადგენს და შესაბამისად „პან-ერესი“ – ყოველთა ერესი  ეწოდება. ეს მწვალებლობა არის ეკუმენიზმი, რომელიც შეიძლება მოკლედ დავახასიათოთ, როგორც რწმენა იმისა, რომ ერეტიკულად შერაცხილი და ეკლესიის ერთობისგან მოკვეთილი ყველა სექტა ფაქტობრივად, რაღაც არსით მის წევრად რჩება. საშიშროება, რომელსაც ეკუმენიზმი წარმოადგენს ეკლესიისთვის, მართლაც, იმაზე დიდია, ვიდრე წარსულის ნებისმიერი სხვა მწვალებლობა ორი მიზეზის გამო: პირველი – ეკლესიის მნიშვნელოვანი ნაწილი ამ ცდომილებამ მოიცვა; მეორე – ეკუმენიზმის შედეგი არის უარყოფა ბაზისური კონცეფციისა „მართლმადიდებლობა“ და „მწვალებლობა“, როგორც ის ეკლესიას დაფუძნების დროიდან ესმოდა.

ეკუმენიზმის ფართოდ გავრცელების მიუხედავად ბევრ ადგილობრივ ეკლესიაში მორწმუნეთა ნაწილი მართლმადიდებლობის ერთგული რჩება. ეს შეუორგულებელი ქრისტიანები „ჭეშმარიტ ორთოდოქსებად“ ან „ტრადიციონალისტ ორთოდოქსებად“ არიან ცნობილნი, ზოგჯერ კი მათ „ძველმესტილეებსაც“ უწოდებენ. ეს უკანასკნელი სახელწოდება შემდეგ ისტორიულ ვითარებაში გაჩნდა: ეკუმენური მოძრაობის ერთ-ერთი პირველი გამოვლინება ახალი საღვთისმსახურო კალენდრის შემოღება იყო, რომელიც ემთხვეოდა კათოლიკებისა და პროტესტანტების კალენდარს. რაკიღა პაპისტური კალენდარი ეკლესიამ დიდი ხნის წინ დაგმო, ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები წინ აღუდგნენ მის დაკანონებას და ამ კალენდრის შემომღებ ეპისკოპოსებს განეშორნენ.

ეკუმენიზმზე არანაკლებ შემაშფოთებელი დღეს ის ფაქტია, რომ განსხვავებული ორთოდოქსული შეხედულების მრავალი მორწმუნე ეკუმენისტი ეპისკოპოსების ომოფორის ქვეშ რჩება, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი სარწმუნოებრივ საკითხებში კატეგორიულად არ ეთანხმებიან ამ უკანასკნელთ. უფრო მოსახერხებელი რომ გახდეს, ასეთ მორწმუნეებს „კონსერვატორ ახალმესტილეებს“ ვუწოდებთ. თუმცა კი უფრო უპრიანი იქნება მათი მოხსენიება „მსოფლიო მართლმადიდებლობის კონსერვატორ მომხრეებად“, რადგანაც ისინი ჯერ კიდევ წმინდა მამებისეული კალენდრით სარგებლობენ. თუმცაღა, რა სახელიც არ უნდა ვუწოდოთ მათ, ხანგრძლივი დროის მანძილზე ისინი მხარს არ უჭერდნენ წმინდა მამათა ტრადიციების მიმდევართ, შეურაცხყოფდნენ და თავს ესხმოდენ როგორც განხეთქილების მოქმედთ და ამტკიცებდნენ, რომ მართალია ეკუმენიზმი არასწორია, მაგრამ არც იმდენად, რომ გავამართლოთ ეკუმენიზმის მქადაგებელ და მხარდამჭერ ეპისკოპოსთაგან განშორება. ამ ადამიანებმა მრავალი დიატრიბა დაწერეს იმ მართლმორწმუნეთა წინააღმდეგ, რომელთაც ევქარისტიული კავშირი გაწყვიტეს ეკუმენისტ მღვდელმთავრებთან. ერთ-ერთ ასეთ ნაშრომს წარმოადგენს მ. ვასილ გრიგორიატის წერილი სათაურით „ანტი-პატრისტიკა: ძველმესტილე ფანატიკოსთა პოზიცია“. ეს სტატია რამდენიმე წლის წინ გავრცელდა. მ. ვასილმა თავის ნაშრომში ფაქტობრივად შეაჯამა ყველა ის არგუმენტი და ბრალდება, რასაც ჩვეულებრივ ძველმესტილეების უყენებენ. ამიტომაც, მისი სტატიის დეტალურ უარყოფას მართლმადიდებლების პოზიციის სრულყოფილი გამართლება და ცილისმწამებელთა თვალსაზრისის უკუგდება მოჰყვება.

წმინდა წერილში ნათქვამია: „ამხილე ბრძენსა და შეგიყუაროს შენ… ეც ბრძენსა მიზეზ და უბრძნეს იყოს, აუწყე მართალსა და შესძინოს შეწყნარებად“. [1] ავტორი იმედოვნებს, რომ წინამდებარე პასუხის მკითხველი გამოიჩენს სიბრძნეს, გაიაზრებს მ. ვასილის და მისი თანამოაზრეების შეცდომებს, კავშირს გაწყვეტს ეკუმენისტებთან და წმინდა მამათა პოზიციაზე დადგება.

ნაწილი 1. კანონიკური მოსაზრებანი: მწვალებელთა სტატუსი მათ დაგმობამდე

ვიდრე კონკრეტულად რომელიმე ერესს გამოვიკვლევთ, კარგი იქნება ჩამოვაყალიბოთ ეკლესიის სწავლება ზოგადად მწვალებლობის შესახებ, მითუმეტეს, რომ თავად მ. ვასილი სწორედ მასზე აგებს თავის არგუმენტებს. ითვლებიან თუ არა ერეტიკოსები ეკლესიის წევრებად მანამ, ვიდრე მათ დაგმობს საკრებო განჩინება? და მათთან ევქარისტიულ კავშირში ყოფნა აუცილებლობას წარმოადგენს, მისაღები ნორმაა თუ სრულიად დაუშვებელია? ამ საკითხების განხილვისას ჩვენ სამ ავტორიტეტულ წყაროს მოვიხმობთ: საეკლესიო კანონებს, წმინდა მამათა სწავლებებს და  საეკლესიო ისტორიის პრაქტიკას. აქ განვიხილავთ ორ ყველაზე უფრო რელევანტურ კანონს. პირველი და ნაკლებ დეტალური მოციქულთა 31-ე კანონია. იგი უკრძალავს ქრისტიანებს თავისი ეპისკოპოსისაგან განშორებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მღვდელმთავარი „სიმართლისა და კეთილმსახურების“ წინააღმდეგ სცოდავს. რადგან ეკუმენისტმა ეპისკოპოსებმა სიმართლე და კეთილმსახურება(ამ ტერმინების ყველაზე ვიწრო და შეზღუდული არსით განსაზღვრის შემთხვევაშიც კი) მრავალგზის შეურაცხყვეს, მოცემული კანონი, მიუხედავად ზოგადი ფორმულირებისა, თავისთავად ამართლებს მართლმადიდებლებს მათთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტაში. [2] 

მეორე  და ბევრად უფრო მკაფიო ესაა ორგზისი კრების 15-ე კანონი: „ის, ვინც განუდგება თავის მღვდელმთავართან ზიარებას იმ დროს, როდესაც იგი მწვალებლობას საჯაროდ ქადაგებს და ღიად ასწავლის ეკლესიაში, და საკრებო განჩინებამდე თავის თავს განაშორებს ასეთი ეპისკოპოსის ერთობისაგან, არამც თუ თავისუფალია კანონთამიერი განკანონებისაგან, არამედ ჯეროვანი პატივის ღირსია, როგორც ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობისკენ მისწრაფების მქონე, რადგან განიკითხა არა ეპისკოპოსი, არამედ ცრუ ეპისკოპოსი და ცრუ მოძღვარი და ეკლესიის ერთობა განხეთქილებით კი არ დასერა, არამედ ეკლესია იხსნა განხეთქილებისა და გაყოფისაგან“. [3]

მსოფლიო მართლმადიდებლობასთან მიმართებაში ძველმესტილეთა პოზიციის მთავარ კანონიკურ საფუძველს(კანონიკურს, განსხვავებით პატრისტიკულისა და ისტორიულისაგან) სწორედ აღნიშნული კანონი წარმოადგენს. ძველმესტილე მართლმადიდებელი ქრისტიანების წინააღმდეგ გამართული პოლემიკის უმეტესი ნაწილი არის ცილისწამება, მარგინალიზება, ტრივიალიზება ან უბრალოდ, იგნორი ხსენებული კანონისა, რაშიც ჩვენ მ. ვასილის ქვემოთმოყვანილ მტკიცებულებათა განხილვისას დავრწმუნდებით.

მტკიცებულება 1.  კრების მიერ განკანონებული მწვალებლები ეკლესიის წიაღს მიღმა იმყოფებიან და არცერთ მართლმადიდებელ ქრისტიანს მათთან თანაზიარება არ შეუძლია. ამ აკრძალვის დამრღვევი თავადაც განკანონებას ექვემდებარება, როგორც ერეტიკოსი.

პასუხი:  ეს ამოსავალი და თავისთავად მართებული მტკიცებულება მ. ვასილს პოზიტიური ჩანაფიქრის გამო კი არ მოჰყავს, არამედ მხოლოდ იმ მორწმუნეთა დისკრედიტაციისთვის, სინოდალურ დაგმობამდე რომ განეშორნენ ერეტიკოსებს. ფაქტობრივად, ავტორი ამ პირველი მტკიცებულების დასაცავად წმ. მამათა სწავლებიდან იმ ამონარიდების ციტირებას ახდენს, რომლებიც ეხება არა „განკანონებულ მწვალებლებს“, არამედ ზოგადად ერეტიკოსებს. ტექსტები, საიდანაც ციტატებია გამოკრებილი, არ განასხვავებს საკრებო განჩინებით უკვე დაგმობილ მწვალებლებს იმ ერეტიკოსებისაგან, რომლებიც კრებას ჯერ არ განუკანონებია. აქ გასაკვირი არაფერია, რადგან არ არსებობს ისეთი კანონი ან წმინდა მამათა სწავლება, რომელიც საეკლესიო კრების მიერ ერეტიკოსთა განკანონებამდე მათთან თანაზიარებაში ყოფნას უშვებდეს. უფრო პირიქითაა: წმინდა წერილი და წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ მწვალებელი უკვე თვითდასჯილია თავისივე ერესის მიერ. წმინდა მოციქული პავლე ტიმოთეს მიმართ ეპისტოლეში წერს: „მწვალებელსა კაცსა შემდგომად ერთისა და ორისა სწავლისა განეშორე. უწყოდე, რამეთუ გარდაგულარძნილ არს ეგევითარი იგი და ცოდავს და არს იგი თვით დასჯილ“. [4] ეს საკითხი ვრცლად და დაწვრილებით არის განხილული დიდ წმინდა მამათა შრომებში. მათ შორის არის წმინდა მღვდელმოწამე კვიპრიანე კართაგენელი, რომელმაც III საუკუნეში ამ საკითხის შესახებ ყველაზე უფრო სრული და განსაზღვრული სწავლება ჩამოაყალიბა. იგი წერს, რომ მწვალებელი „საკუთარი თავის მიერაა დასჯილი“ [5] და „სამოთხის წყაროთაგან განკვეთილი“. [6]

„თუკი ერეტიკოსები, რომლებიც ყველგან მტრებად და ანტიქრისტეებად იწოდებიან, თუკი ხალხი მათ საქვეყნოდ ააშკარავებს, როგორც განშორების ღირსთ, და რომელნიც შერყვნილნი და საკუთარი თავის მიერვე განკვეთილნი არიან, განა ესევითარნი ღირსი არ არიან დაგმობისა? ასეთებმა ხომ, მოციქულთა სწავლების თანახმად, საკუთარ თავს თავადვე გამოუტანეს მსჯავრი!“ [7]

წმინდა კვიპრიანე გამორიცხავს ეკლესიაში ერთდროულად რამდენიმე კონფესიის თანაარსებობას. ეკლესიას მხოლოდ ერთი მრწამსი აქვს. იგი დაუშვებლად მიიჩნევს ეკლესიაში ერეტიკოსთა ყოფნას: თუკი ვინმე მწვალებელობაში ვარდება, დეფინიციის მიხედვით, ის უკვე ეკლესიის მიღმაა. წმინდა ფირმილიანე კესარიელი ადასტურებს ამ დოქტრინას და წერს, რომ „ცხადია, ყველანი(ერეტიკოსები) თვითდასჯილნი არიან და მათ საკუთარ თავს გარდაუვალი მსჯავრი სამსჯავრომდე გამოუტანეს“. [8]

საკუთარი მწვალებლობის გამო ერეტიკოსები ეკლესიის წიაღს მიღმა რომ იმყოფებიან, ამ შეხედულებას წმინდა კვიპრიანე სხვაგანაც იმეორებს:

„მოციქული პავლე ჰმოძღვრის, ამცნებს და განმარტავს, რომ მწვალებელს უნდა განვერიდოთ, როგორც თვით დასჯილს, რადგან ეს ადამიანი საკუთარ დაცემაში ბრალეული თავადაა: ის, ვინც არ განგდებულა ეპისკოპოსის მიერ და ეკლესიას თავად საკუთარი ნებით განეშორა, მან მწვალებლური თავდაჯერებით განიკითხა საკუთარი თავი“. [9]

ეკლესიის ისტორიასა და წმინდა მამათა ცხოვრებაში მრავლად მოიპოვება მაგალითები, ეკლესია მწვალებლებს ერთობისაგან განვარდნილად მანამდეც კი რომ მიიჩნევს, ვიდრე მათ საკრებო განჩინება განაკანონებს. წმინდა მაქსიმე აღმსარებელის „ცხოვრებაში“ ვკითხულობთ, რომ მონოთელიტმა პატრიარქმა პიროსმა წმინდა მაქსიმესთან კამათის დროს უარყო თავისი ცდომილება და ამგვარად, „ერთ წმიდა, კათოლიკე, მართლმადიდებელ ეკლესიას შეუერთდა“. [10] ეს მოხდა 645 წელს, ადგილობრივი – კართაგენის(ის იმავე წელს შედგა მოგვიანებით) და რომის(649 წ.) კრებების მოწვევამდე და კარგა ხნით ადრე VI მსოფლიო კრებამდე(681 წ.). მონოთელიტობა ანათემას ამ კრებებმა გადასცეს. [11]

წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი მონოთელიტების შესახებ წერს: მათ „ერთმან-ერთი განკუეთეს. აწ უკუე რომელნი იგი ერთი-ერთისაგან განკუეთილ არიან და კრებისა მისგან, რომელი იქნა ჰრომეს მერვე ინდიკტიონსა, შეჩუენებულ არიან და მღდელობისაგან განკუეთილ, ვითარს ჟამის-წირვასა აღასრულებენ, ანუ რომლისა სულისა მადლი მოვალს მათს შესაწირავსა ზედა?“ [12]

კონსტანტინეპოლის მონასტრის წინამძღვარი წმინდა იპატიც სწორედ ამასვე ამბობდა მწვალებელი ნესტორის შესახებ: „იმ დროიდან, რაც შევიტყვე თუ რა მცდარად საუბრობდა უფლის შესახებ, მე მასთან ერთობას განვეშორე და მის სახელს აღარ მოვიხსენიებდი, რადგანაც ის უკვე ეპისკოპოსი აღარ არის“. [13] და ეს ითქვა მანამ, ვიდრე III მსოფლიო კრება ნესტორს განკვეთდა.

VII მსოფლიო კრებამდე მრავალი წლით ადრე წმინდა სტეფანე ახალმა ხატმებრძოლ ეპისკოპოს თეოდოსის უთხრა: „ჭეშმარიტად ამბობს წინასწარმეტყველი: „შეითქუნეს მეფენი ქუეყანისანი და მთავარნი შეკრბეს ერთად უფლისათვის და ცხებულისა მისისათვის“(ფსალ. 2,2). ამდაგვარია ხატების თაყვანისცემის წინააღმდეგ მიღებული თქვენი დადგენილებანიც, რომლებიც არა კათოლიკე ეკლესიის ძეთა, არამედ უკეთურ მემრუშთა მიერაა შედგენილი. შეკრბენ მეფენი ქვეყანისანი და მთავარნი ცრუმწყემსთა და სასყიდლით დადგინებულთა თანა ქრისტესა და მისი პატიოსანი ხატებისათვის“. [14]

VII მსოფლიო კრების პირველი სხდომა ხატმებრძოლების ეკლესიის წიაღში დაბრუნების პროცედურებს მიეძღვნა. კრების დაწყებამდე მწვალებლებს ყველა ეკლესიის წიაღს მიღმა თვლიდა, რაზეც თავად ერეტიკოსი ეპისკოპოსების პეტიციები მოწმობენ:

„მაშინ მირას ეპისკოპოს თეოდორეს მოუწოდეს. მან წარმოთქვა: „და მე, უღირსმა და ცოდვილმა, ღრმა გამოკვლევისა და განსჯის შემდეგ უმჯობესი ნაწილი გამოვირჩიე. ვვედრი ღმერთს და თქვენს უწმინდესობას, რომ მეც, სხვათა მსგავსად კათოლიკე ეკლესიას შევუერთდე“. სარდიის ეპისკოპოსმა ექვთიმემ თქვა: „კურთხეულ არს უფალი, რომელმაც იგი კათოლიკე ეკლესიაში დააბრუნა“. შემდეგ იოანემ, ლეგატმა ანტიოქიის საყდრიდან, განაცხადა: „უწმინდესო მამაო, მრავალი ჩვენგანი სვამს კითხვას, რა წესით უნდა მივიღოთ მწვალებლობიდან მოქცეულები? ამიტომ კრებას წმინდა მამათა წიგნების მოტანას ვთხოვთ, რათა მათი გამოკვლევით სრულიად დავრწმუნდეთ, თუ როგორ შეიძლება ამ ადამიანების მიღება. დღესდღეობით ჩვენ ფრიად დაეჭვებულნი ვართ ამ საკითხში“. [15]

კრებაზე წაიკითხეს წარსულში მწვალებელთა ეკლესიის წიაღში დაბრუნების მოწმობები, განურჩევლად იმისა, საკრებო განჩინების მიერ იყვნენ ისინი განკანონებულნი თუ არა. აქედან ნათლად ჩანს, რომ წმინდა კრების მამები ამ ორ ჯგუფს ერთმანეთისაგან არ განასხვავებდნენ. „ერესი ადამიანს ეკლესიისაგან განაშორებს“, – წარმოთქვა ანტიოქის კათედრის წარმომადგენელმა იოანემ. „ცხადია!“ – ერთხმად მიუგო კრებამ. [16] ეს განსაზღვრებები ჭეშმარიტი მართლმადიდებლებისთვის დღესაც ნათელი და უცვლელია, მაგრამ ჩანს, რომ მ. ვასილმა და მისმა ჯგუფმა დაივიწყეს ისინი.

მსჯელობის დასასრულს წმინდა კრებამ განაცხადა:

„დაე, ეპისკოპოსები წინ წამოდგნენ და თავიანთი ცდომილების უარყოფა წაიკითხონ, რადგანაც მათ მსოფლიო წმინდა ეკლესიასთან შეერთება სწადიათ“. „დაე, წაიკითხონ(თავიანთი უარყოფა), – მიუგო ტარასიმ, – რადგან ორი მნიშვნელოვანი საკითხი – მწვალებლების მსოფლიო ეკლესიაში მიღებისა და ერეტიკოსთა მიერ ხელდასხმულ პირთა შესახებ უკვე სრულყოფილად განვიხილეთ“.[17]

მწვალებლებმა თავიანთი უარყოფა წაიკითხეს. „რამდენადაც მათ ერესის დაგმობითა და უარყოფით განაცხადეს თავიანთი აღმსარებლობა, აღიარეს თავიანთი მრწამსი, მათი მიღება კრების ერთ-ერთ მომდევნო სხდომაზე შედგეს, – წარმოთქვა პატრიარქმა ტარასიმ, – თუკი რაიმე დაბრკოლება არ იჩენს თავს“. [18]

საბოლოოდ კრებამ მრწამსის განსაზღვრებაში ოფიციალურად განაცხადა მართლმადიდებლური პოზიცია ერეტიკოსების მიმართ, რომლებიც საკრებო განჩინების მიერ ჯერ კიდევ არ იყვნენ განკანონებულნი და აღნიშნა: „მათ(ხატმებრძოლებმა) წმინდა ძღვენთა ღმრთის სადარი მშვენიერების შეურაცხყოფა გაბედეს, „მღვდლებად“ წოდებულნი სინამდვილეში  სასულიერო პირებს არ წარმოადგენენ“. [19]

ამგვარად, VII მსოფლიო საეკლესიო კრების სხდომათა ზემოთ მოყვანილი ჩანაწერები საკრებო განჩინებით ჯერ არ დაგმობილი ერეტიკოსების სტატუსის საეკლესიო გაგებას ასახავენ და იგი ყველა მართლმადიდებლის მიერ უსიტყვოდ უნდა იქნას მიღებული. მ. ვასილის მსგავსად იმის მტკიცება, რომ განუკანონებელი ერეტიკოსები ჯერ კიდევ ეკლესიის წევრებად რჩებიან, VII მსოფლიო კრების პოზიციისადმი წინააღმდეგობას ნიშნავს.

მტკიცებულება 2.  მართლმადიდებლებმა მწვალებლებთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტის უფლება რომ მიიღონ, ჯერ მსოფლიო კრების მიერ ამ ერესის დაგმობაა აუცილებელი.

პასუხი:  ჩვენი მხრიდან ამ მტკიცებულების პირდაპირი უარყოფა აუცილებლობას არ წარმოადგენს, რადგან მ. ვასილი მოგვიანებით თავადვე უარყოფს მას და აღნიშნავს, რომ ერეტიკოსებთან თანაზიარების გაწყვეტის გასამართლებლად მწვალებლობის ადგილობრივ კრებაზე დაგმობაც კი საკმარისია. ავტორი უფრო შორს მიდის და აღიარებს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში მწვალებლებთან ერთობა ნამდვილად გაწყვეტილა რომელიმე კრების მიერ მათ დაგმობამდეც კი, და რომ ეს ორგზისი კრების მე-15 კანონის მიერაა ნებადართული. მიუხედავად ამისა, შემდგომ იგი თავისი აღიარებების ერთგვარ თვალთმაქცურ შეფასებას იძლევა და წერს: „არც წმინდა კანონები, არც წმინდა მამები საკრებო განჩინების მიღებამდე მართლმადიდებლებს ერეტიკოსებთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტას თავს არ ახვევენ და არ აძალებენ“. ამ მტკიცებულებას  დავუბრუნდებით მოგვიანებით.

ზემოთქმულიდან აშკარაა, რომ მართალია მ. ვასილი არ ერიდება მართლმადიდებლები სქიზმატებად შერაცხოს საკრებო განჩინებამდე მწვალებელ ეპისკოპოსებთან თანაზიარების გაწყვეტის გამო, მაგრამ ამავე დროს მისთვის სრულიად გაურკვეველია, თუ რა არის ერთობის გაწყვეტის რეალური საზომი. აღიარებს, რომ წარსულში ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტა მსგავს სიტუაციებში მართლმადიდებლების მიერ სამართლიანი იყო. ამასთან თანამედროვე მართლმადიდებლებს ამის უფლებას აღარ ანიჭებს.

ორგზისი კრების მე-15 კანონი ქებას ასხამს მწვალებლებთან ერთობის დამრღვევთ. აქედან სავსებით გასაგებია, რომ ამ ადამიანთა საქციელი მართებულია და არა დანაშაულებრივი. პირიქით, დანაშაულებრივი წმინდა მამათა სწავლებისა და კანონების შეუორგულებელი დაცვის გამო მათი განკითხვაა. აღნიშნული საკითხებისადმი თავის დამოკიდებულებას ეკლესია ორი ძირითადი საშუალებით გამოხატავს: დაგმობითა და განდიდებით. განადიდებს მათ, ვისაც ეკლესიის შვილები ღმერთთან მიჰყავს და რისხვით ამხელს, ვინც მათ ღმერთს განაშორებს. ეკლესიის მიერ ერეტიკოსთაგან გამიჯნულთა ქებით მოხსენიება იმის დამაჯერებელ მოწმობას წარმოადგენს, რომ ძველი კალენდრის მიმდევართა პოზიცია წმინდა ტრადიციებით არის შთაგონებული.

მე-15 კანონის ზერელე გადაკითხვითაც კი სავსებით ნათელია, რომ მართლმადიდებლებს უფლება ეძლევათ მწვალებლობის მქადაგებელ მღვდელმთავრებთან განშორებისა. აქედან გამომდინარე, დაიწყებს თუ არა ეპისკოპოსი ერესის ღიად სწავლებას, მასთან ევქარისტიული  კავშირის დაუყოვნებლივ გაწყვეტა ავტომატურად ხდება გამართლებული. მივადექით ცენტრალურ საკითხს. სინამდვილეში მართლმადიდებელი ეკლესიის პოზიცია გაცილებით მკაცრია: მწვალებელ ეპისკოპოსთან განშორება არა თუ ქების ღირსი, არამედ აბსოლუტურად სავალდებულოა.

თუ მე-15 კანონს გულდასმით წავიკითხავთ, ცხადი გახდება, რომ იგი ზუსტად ასეთ ქმედებას მოითხოვს, რადგან მწვალებლობის გამავრცელებელი იერარქები „ცრუ ეპისკოპოსებად“ და „ცრუ მოძღვრებად“ არიან სახელდებულნი. მოცემული ტერმინი მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ სწორედ მათ „გახლიჩეს“ ეკლესია და ეკლესიისაგან განვარდნენ. ამგვარი იერარქები ეპისკოპოსები კი არა, „ცრუ ეპიკოპოსები“ არიან, ოდენ სახელით ეპისკოპოსად წოდებულნი. ისინი ჭეშმარიტი და მართლმადიდებელი მღვდელმთავრები რომ იყვნენ, მაშინ ცრუ ეპისკოპოსებიც აღარ იქნებოდნენ. რაკიღა კანონი ასეთ მკაცრ გამოთქმებს იყენებს, მართლმადიდებლებსაც მწვალებელ „ეპისკოპოსთაგან“ განშორებას ავალდებულებს. იმისათვის რომ ვეკუთვნოდეთ ეკლესიას, იმ მღვდელმთავრების ომოფორის ქვეშ ყოფნაა აუცილებელი, რომლებიც თავად წარმოადგენენ ეკლესიის ნაწილს.

ჭეშმარიტების სიტყვის არამართლიად გამომთქმელ ეპისკოპოსთან ერთობა დამღუპველია სულისთვის. მღვდელმთავარმა ხალხს ჭეშმარიტება უნდა ასწავლოს და ქრისტესთან მიიყვანოს. ხოლო თუ ის სიცრუეს ქადაგებს, მრევლს  ქრისტესგან განაშორებს. ეპისკოპოსი სახეა ქრისტესი და სწორედ ის, როგორც მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი, ქრისტეს ნაცვლად ასწავლის ხალხს. ერეტიკოს მღვდელმთავართან ერთობაში ყოფნის მოწოდებები მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ საკრებო განჩინებას ის ჯერ არ დაუგმია, ზიანს აყენებს ზოგადად საეკლესიო იერარქიის მთელ არსს. ერისკაცთა პირადი სიწმინდე და სარწმუნოება ეპისკოპოსთა არამართლმადიდებლურ რწმენას ვერ გამოასწორებს. მღვდელმთავართაგან სარწმუნოების დამახინჯება კი, პირიქით, შეაგინებს მრევლს. პრაქტიკულადაც ვრწმუნდებით, რომ ზუსტად ეს ხდება ეკუმენისტთა ტაძრებში, სადაც მრევლი ეკუმენური პროპაგანდითაა გაჟღენთილი. იქ მორწმუნეთა უმრავლესობას წარმოდგენაც კი არა აქვს, თუ როგორია ჭეშმარიტი მართლმადიდებელური სწავლება ეკლესიის შესახებ. ისეთ სამრევლოებშიც კი, სადაც აღნიშნული პროცესი არც იმდენად ღია და წინ წასულია, მრევლის მიერ ფსევდო ეპისკოპოსთა შეწყნარების ფაქტი უცილობლად ცხადჰყოფს იმას, რომ თავიანთ მღვდელმთავართა ცდომილებას ისინი უსიტყვოდ იღებენ და ეთანხმებიან. სწორედ ამასთან დაკავშირებით წერს წმინდა კვიპრიანე კართაგენელი:

„ჩვენ ვხედავთ, რომ მსგავსი ბოროტებისას არა მხოლოდ წინამძღოლნი და მოთავენი ისჯებიან, არამედ თანამონაწილენიც, თუკი ისინი უღმრთოთ არ განეშორებიან, როგორც მოსეს უბრძანა უფალმა: „გამოეშორენით კარავთა მაგათგან კაცთა ფიცხელთასა და ნუ შეეხებით ყოველსავე, რომელ-რაი არს მათი, ნუუკუე წარსწყმდეთ ცოდვათა მათთა თანა“(რიცხვ. 16,26). მართლაც, აღსრულდა უფლის რისხვა და ყოველი, ვინც კორეს, დათანსა და აბირონს არ განეშორა, მათთან უსჯულო ერთობის გამო მეყვსეულად დაისაჯა. ამ მაგალითით ნაჩვენები და დამოწმებულია, რომ პასუხისმგებლობა ეკისრება ყველას, როგორც დანაშაულის, ასევე სასჯელის მოზიარეს და რომ განხეთქილების მოქმედთან უსჯულო ერთობაში ბრალეული თავის საზღაურს მიიღებს და საკუთარი წინამძღოლის ბიწით შერყვნილი მასთან ერთად დაისჯება“. [20]

გარდა ამისა, თუკი ჩვენ ერეტიკოსებთან თანაზიარების გაწყვეტას დასაშვებ და არა აუცილებელ ნორმად მივიჩნევთ, მრავალი სირთულე იჩენს თავს. განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი: ერთმანეთთან ერთობის გარეშე გვერდიგვერდ იარსებებს ორი ჯგუფი, ერთი მართლმადიდებელ ეპისკოპოსთა მეთაურობით და მეორე – მწვალებელთა. მათგან რომელი წარმოადგენს ერთ, წმიდა და მსოფლიო ეკლესიას? თუკი ორივე ერთად შეადგენენ ეკლესიას, განა ისინი ერთობაში არ უნდა იყვნენ? მაშინ მართლმადიდებლები ქების ღირსნი მწვალებლებთან ერთობისთვის იქნებიან, თუმცა საეკლესიო კანონები ხოტბას მათ ერეტეკოსებთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტის გამო ასხამენ. და თუკი საკრებო განიჩებამდე მწვალებელი ეპიკოპოსები ნამდვილად მართლმადიდებლებად ითვლებიან, როგორ გავბედავთ მათგან განშორებას, როგორც აკეთებდნენ ამას წმინდანები? და როგორღა შეიძლება აშკარა მწვალებელთა ჯგუფს ეკლესია ვუწოდოთ, როცა წმინდა მოციქული პავლე გვასწავლის, რომ ეკლესია სვეტი და სიმტკიცეა ჭეშმარიტებისა? (1ტიმ. 3,15). [21]

ამ სირთულეებზე მსჯელობა თავისთავად საკმაოდ საინტერესო და საყურადღებო შეიძლება იყოს, მაგრამ თანამედროვე ვითარებაში სავსებით უადგილოა, რადგან ერესები, რომლებსაც განვიხილავთ, ფაქტობრივად უკვე დაგმობილია საკრებო განჩინების მიერ. კერძოდ, გრიგორიანული კალენდარი კრებამ ანათემას 1583 წელს გადასცა და მას შემდეგ ეს დაგმობა არაერთგზის იქნა დადასტურებული, ეკუმენიზმი კი 1983 წელს დაგმო რუსეთის ემიგრაციულმა ეკლესიამ. მავანს შეიძლება ეგონოს, თითქოს წარსულში წარმოთქმულ ანათემებს ძალა რომ არ დაეკარგოს და ნამდვილად მოქმედი გახდეს, თანამედროვე კრებების მიერ „განახლება“ სჭირდება, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში მოგვიწევდა იმის აღიარება, რომ თუკი დღეს ვინმე მონოფიზიტობას ან კათოლიკობას მიიღებს, ის ეკლესიის წევრი რჩება მანამ, ვიდრე ხელახლა შეკრებილი სინოდი მას ძველ ანათემებს არ განუახლებს. ასეთი მსჯელობა კი უბრალოდ ღიმილის მომგვრელია. საკითხის ამგვარად წარმოჩენა ნიშნავს, რომ ჭეშმარიტებას ვარგისიანობის ვადა აქვს და ეკლესიას ერეტიკოსთაგან თავის დასაცავად მსოფლიო კრების გამართვა ყოველწლიურად მოუწევს ან შესაძლოა უფრო ხშირადაც. მაგრამ ჭეშმარიტება იმაში მდგომარეობს, რომ ერთხელ და სამუდამოდ წარმოთქმული ანათემა ყოველთვის მოქმედებს მათ მიმართ, ვინც მის ქვეშ ექცევა. ანათემის ქმედითუნარიანობა დამოკიდებული არ არის ყოველ ჯერზე საეკლესიო კრების მიერ მის ხელახალ აქტივაციაზე, როცა უკვე დაგმობილი ერესის აღორძინებას მორიგი ცალკეული ადამიანი ან ჯგუფი კვლავ განიზრახავს. ამას ამტკიცებს VI მსოფლიო კრების დადგენილება: „ყველა, ვინც ასწავლიდა და ასწავლის ეხლა ან მომავალში, რომ განკაცებულ იესო ქრისტეში ერთი ნება და ერთი ენერგიაა, შეჩვენებულ იყოს“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არა მხოლოდ თანამედროვე მწვალებლები, არამედ ყველა, ვინც მომავალში მიიღებს ამ ერესს, ანათემას ერთნაირად ექვემდებარება. აღნიშნული ცხადყოფს, თუ რატომ მიიჩნევს ეკლესია ახალმესტილეთა წინააღმდეგ XVI საუკუნის ანათემას დღეს ისევე ქმედითად და სავალდებულოდ, როგორც მისი გამოცხადების ჟამს. სწორედ ამიტომ, თანამედროვე ახალმესტილეები უკვე არსებული იმ ანათემების ქვეშ უნდა განიხილებოდეს, ახალი საღვთისმსახურო კალენდრის მომხრეებს ეკლესიიდან განვარდნილებად რომ აცხადებენ.

მტკიცებულება 3.  ერესის აღმოცენებასა და მის საბოლოო დაგმობას შორის გარკვეული დრო გადის, რომლის მანძილზეც ეკლესია შემცდარი ეპისკოპოსების კვლავ მართალ სარწმუნოებაზე მოქცევას ლამობს.

პასუხი: თავისთავად იგულისხმება, რომ მწვალებლობის წარმოშობასა და მის დაგმობას შორის უდავოდ გარკვეული პერიოდი გაივლის. ერესის დაგმობა, რასაკვირველია, მის წარმოშობას წინ არ უძღვის, მაგრამ მ. ვასილი ამ ვითარებიდან უსაფუძვლოდ ასკვნის, რომ საკრებო განჩინების მიერ მწვალებლების განკანონებამდე მათთან ერთობის გაწყვეტა უპასუხისმგებლობაა. თუ როგორ უნდა ვიმოქმედოთ მართებულად, უკვე ვაჩვენეთ.

აქ თავს იჩენს საინტერესო კითხვა: კერძოდ როდის უნდა მოხდეს კრების მიერ განკანონება? მ. ვასილს არ ძალუძს თანმიმდევრულად უპასუხოს ამ კითხვას. მას შეუძლია მხოლოდ ჯიუტად ამტკიცოს, რომ თანაზიარების გაწყვეტა და კრებისმიერი განკანონება რამდენადაც შესაძლებელია სამომავლოდ უნდა გადაიდოს. ავტორის ეს შეხედულება(მას ძნელია არგუმენტი ეწოდოს) მარტივად შეიძლება დავიყვანოთ აბსურდამდე: უმჯობესია ვიყოთ ეკლესიაში, ვიდრე მის გარეთ. თუ მ. ვასილის მიხედვით მწვალებელი კრების მიერ განკანონებამდე ეკლესიაში რჩება, მაშინ ეკლესიამ ერეტიკოსი ეპისკოპოსების დაგმობისაგან ყოველთვის თავი უნდა შეიკავოს, რომ არ მოხდეს მათი და, განსაკუთრებით, უდანაშაულო სამწყსოს მოკვეთა კრებულისაგან. რამეთუ მ. ვასილის ღმრთისმეტყველების მიხედვით, მწვალებელთა ეკლესიოლოგიური სტატუსი დამოკიდებულია არა ერეტიკოსთა სარწმუნოებაზე, არამედ სწორედ ქრისტიანთა სურვილზე, გადაწყვეტენ თუ არა მოცემული ერესის დაგმობას. რადგან მ. ვასილი მწვალებლებს მხოლოდ საკრებო განჩინების მიერ მათი დაგმობის შემდეგ აღიარებს ეკლესიისაგან განვარდნილად და არა მათივე აღმსარებლობის საფუძველზე და ამასთან მართლმადიდებლებს ერეტიკოსებთან მიმართებაში ამ „იკონომიის“ საუკუნოდ გაგრძელება სურთ, მაშინ ასეთი კრება თეორიულად არასოდეს შედგება; და ეს ყველაფერი იმიტომ, რომ მ. ვასილი ჯიუტად დგას მართლმადიდებელ აღმსარებლობასა და ეკლესიის წევრობას შორის ერთგვარ წარმოსახულ დიქოტომიაზე. [22]

ამჯერად, მ. ვასილი იკონომიის გამოვლინებით ხსნის იმ აუცილებელ გარდამავალ პერიოდს, რომელიც წინ უძღვის ერეტიკოსებთან ერთობის გაწყვეტას. მართლაც, იკონომიის გამოყენება – ეპისკოპოსთაგან განშორებისაგან თავის შეკავება იქამდე, ვიდრე ეჭვმიტანილის მწვალებლობაში არ დავრწმუნდებით, მეტად გონივრული და მართებულია. მაგრამ თუ იკონომიას გავიგებთ, როგორც ერთობის მხარდაჭერის აუცილებლობას ნებისმიერ ფასად, მაშინ თვითგაგება ეკლესიისა ფუნდამენტურად ირღვევა. ერთობა ჭეშმარიტებაზე მეტად ღირებული აღმოჩნდება, საღმრთისმეტყველო წესრიგი კი – თავდაყირა დაყენებული. ერთობა ჭეშმარიტებიდან მომდინარეობს და არა ჭეშმარიტება ერთობიდან; ეს უკანასკნელი იდეა ეკუმენისტების სასურველი ჩანაფიქრია. ამ კუთხით, მ. ვასილი ლეგიტიმური იკონომიისთვის კი არ იღვწის, არამედ მისი ბოროტად გამოყენებისთვის, რასაც ეკუმენიზმის ერესის ქვესახეობა შეიძლება ვუწოდოთ. ეკუმენიზმი არის სულიერი ძმობა მათთან, ვისაც ჩვენგან განსხვავებულად სწამს. მაშასადამე, ისინი, ვინც სიტყვით უარყოფენ ეკუმენიზმს, მაგრამ ამასთანავე ეკუმენისტებთან ერთობას ინარჩუნებენ, ყველაზე ზუსტად შეესაბამებიან თავად ეკუმენისტების დეფინიციას!

ძირითადი მიზეზი შეფერხებისა, რომელიც წინ უძღვის მწვალებლებთან ევქარისტიის გაწყვეტას, არის ერესის დასაბუთებისათვის საჭირო გარკვეული დრო. ზოგჯერ გაუგებარია მწვალებლობამ ნამდვილად დაიმკვიდრა თუ არა ეკლესიის წევრებს შორის. მართლმადიდებლების მიერ ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტას წინ რაღაც მოვლენები უნდა უძღოდეს. პირველ რიგში, მართლმადიდებლებმა იმ ფაქტის შესახებ უნდა შეიტყონ, რომ მწვალებლობა ნამდვილად იქადაგება. ისინი ერესის უტყუარ მტკიცებულებებს ეძიებენ, რათა ზერელე გადაწყვეტილება არ მიიღონ ინსინუაციის აყოლით. თანამედროვე მკითხველისთვის ძნელი წარმოსადგენია გადაადგილების დაყოვნება და შესაბამისად კომუნიკაციის სირთულე ძველსა თუ შუასაუკუნეებში, როდესაც ინფორმაციის გავრცელებას ერთი ადგილიდან მეორემდე მთელი თვეები, ხან კი წლები სჭირდებოდა; ზოგჯერ დანიშნულების ადგილამდე არც თუ მთლად ზუსტი და სანდო ცნობა აღწევდა. მარტო ეს ფაქტიც  კი საკმარისია წარსულში ერეტიკოსებთან ერთობის გაწყვეტის შემაფერხებელი მრავალრიცხოვანი დაბრკოლების ასახსნელად. შემდეგ, მართლმადიდებლები – სასულიერო დასი, საერონი, განსაკუთრებით კი წმინდანები, უნდა დარწმუნებულიყვნენ იმაში, ნამდვილად შეგნებულ მწვალებლობას ჰქონდა ადგილი თუ მხოლოდ შემთხვევით ცდომილებას. გარდა ამისა, ისინი განსაზღვრავდნენ ერესი მიზანმიმართულად იქადაგებოდა, უმეცრებით თუ ენობრივი დაუხვეწელობის გამო. საბოლოოდ, მართლმადიდებლები საჯაროდ ამხელდნენ ერეტიკოსებს, ისინი კი თავის მხრივ პასუხს სცემდნენ, უარყოფდნენ, ან მინიმუმ, ერესის შესახებ მართლმადიდებლური სწავლების იგნორირებას ახდენდნენ.

ეს ნაბიჯები მიუთითებს იმაზე, რომ ერეტიკოსებთან ერთობის გაწყვეტა არის პროცესი, რომელიც წლების მანძილზე შეიძლება გაგრძელდეს. მართლაც, ზოგჯერ ეკლესიის ერთი ნაწილი მეორეზე სწრაფად ერკვეოდა საკითხებში და მწვალებლებთან ერთობასაც უფრო ადრე წყვეტდა. შეიძლება შექმნილიყო ისეთი ვითარებაც, როცა რომელიმე ადგილობრივი ეკლესია გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ევქარისტიულ კავშირში ერთდროულად იმყოფებოდა მწვალებლებთან და მოშურნე, უფრო გონიერ და მეტად ინფორმირებულ მართლმადიდებლებთან, ამ დროისათვის უკვე რომ გაეწყვიტათ ერეტიკოსებთან ერთობა. შეიძლება ეპისკოპოსს წინამორბედის მწვალებლური შეხედულებები უარეყო, მაგრამ ერესი კვლავ აღდგენილიყო მისი მემკვიდრე მღვდელმთავრის მიერ; ხდებოდა, რომ ეპისკოპოსი მწვალებლობის მქადაგებელთ საჯაროდ მიაგებდა პატივს, მაგრამ მათ სწავლებას როდი თანაუგრძნობდა და ასე შემდეგ. ეს ყველაფერი დაბნეულობას ქმნის და აფერხებს(ან ზოგჯერ, პირიქით, აჩქარებს, ვითარების შესაბამისად)იმ დროს, რაც საჭიროა მწვალებელ იერარქებთან ერთობის დასარღვევად. გაყოფის პროცესი ხშირად შეიძლება გაჭიანურდეს და მხოლოდ თანდათან იქნას ეკლესიის მიერ ღრმად შემეცნებული. ცხადია, ცხოვრების თანამედროვე ტემპი და კომუნიკაციის სისწრაფე ამ სფეროზე რაიმე გავლენას რომ ახდენდეს, ეკლესიის მიერ ერესის შეცნობა და მის მიმართ რეაქცია უკიდურესად დაჩქარდებოდა.

მაგრამ მ. ვასილი იღებს დროის იმ პერიოდს, რომლის განმავლობაშიც ეკლესია აცნობიერებს, რომ ადგილი აქვს მწვალებლობის ქადაგებას და შემდეგ მისგან დამოუკიდებელი წესის ექსტრაპოლირებას ახდენს, რომლის მიხედვითაც მწვალებელთა ცდომილებაში ბრწყინვალედ გარკვეულ მორწმუნეს მათთან ერთობაში დარჩენა ევალება. ეს არის პერვერსია – ისტორიის დამახინჯებული, უსინდისო და მზაკვრული განმარტება, რომელიც წმინდა მამათა ღვაწლს თავდაყირა აყენებს და რეალურად სრულიად ეწინააღმდეგება მათ განზრახვებსა და მისწრაფებებს.

მტკიცებულება 4.  დაუშვებელია ერთობის გაწყვეტა კანონების დარღვევის(მაგალითად, ერეტიკოსებთან ერთობლივი ლოცვის დ. ა. შ.) მიზეზით და არა ერესის, როგორც ასეთის გამო.

პასუხი:  კონკრეტულ გარემოებებთან მიმართებაში ეს მტკიცებულება შეიძლება იყოს სწორი ან არასწორი (ამ თემაზე საუბარი შესაძლოა ცალკე სამეცნიერო ნაშრომის დასაბამად იქცეს), მაგრამ თუკი ჩვენს შემთხვევაში მის სისწორეს ვივარაუდებთ, ის მით უფრო ირელევანტურია, რადგან ჩვენ ახალმესტილეებსა და ეკუმენისტებთან ერთობა არა მხოლოდ მათ მიერ კანონების უხეში დარღვევის გამო გავწყვიტეთ, არამედ, უპირველესად, სწორედ იმიტომ, რომ ისინი ერეტიკოსები არიან.

ამასთანავე, ცალკე აღნიშვნის ღირსია ის ფაქტი, რომ კანონები შეიქმნა სხვადასხვა მიზნებითა და წინაპირობებით. კანონების ერთი ნაწილი ეძღვნება მორალურ საკითხებს, მეორე – ადმინისტრაციულს და მესამე კი სავალდებულო საეკლესიო წესრიგს. ზოგიერთი მათგანი ეხება ქრისტიანების მწვალებლებთან და წარმართებთან ურთიერთობას. ეს კანონები არა მხოლოდ საეკლესიო წესრიგის ნორმებია, არამედ ეკლესიის თვითშემეცნებისა და ეკლესიოლოგიის პრაქტიკული გამოხატულება და მათი დარღვევა მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის გაგების უკმარისობაზე ან საერთოდაც, მის უარყოფაზე მეტყველებს. კერძოდ: ეკლესია მთელი რიგი კანონებით მწვალებლებთან ერთად ლოცვას ან მათი ნათლობის მიღებას კრძალავს. ამ კანონებს ეკლესიის პატრისტიკული დოქტრინა რეალური ცხოვრების პირობებში გადაჰყავს; ეს არის ის, რომ ეკლესია ჭეშმარიტად ქრისტეს სხეულია და როგორც ერთია ქრისტე და მასში განყოფა არ არსებობს, ასევე ერთია ეკლესიაც და არ შეიძლება მისი დაყოფა ურთიერთსაწინააღმდეგო ნაწილებად. მაგრამ ერეტიკოსებთან ერთად ლოცვა და მათი საიდუმლოებების მიღება ნიშნავს ერთი სხეულის ნაწილებად მათ აღიარებას, რამეთუ ქრისტიანული ერთობა საიდუმლოებებით აღესრულება და ღმრთისმსახურებაშია განცხადებული. ეკუმენისტების მიერ ხსენებული კანონების დარღვევა ერესის პრაქტიკაში დამტკიცებას წარმოადგენს, რამეთუ ეკუმენიზმის ფუნდამენტური ჰიპოთეზა ისაა, რომ სხვადასხვა ერეტიკული სხეულები, რაღაც რეალური(თუმცა არასრულყოფილი) სახით წარმოადგენენ ეკლესიის ნაწილს. როცა მწვალებელი თავისი ცრუ სწავლების ცხოვრებაში განხორციელებით სწორედ მწვალებლობისადმი წინ აღსადგომად შექმნილ კანონებს არღვევს, ამით ორმაგად ცხადყოფს, რომ ის ერეტიკოსია.

ნაწილი 2. ახალი კალენდარი

საეკლესიო კალენდრის ირგვლივ კამათი ქრისტიანობის ადრეული საუკუნეებიდან დაიწყო. იმ დროისათვის წმინდანთა დღესასწაულები, გარდა ადგილობრივი წმინდანებისა, ძალიან მცირე იყო და კალენდარი ძირითადად აღდგომის დღისა და მისი თანმხლები დღესასწაულების განსაზღვრისთვის იყო საჭირო. პირველი სერიოზული კონფლიქტი II საუკუნის დასაწყისში იმ ფაქტთან დაკავშირებით გაღვივდა, რომ მცირე აზიის ზოგიერთი ეკლესია აღდგომას ებრაელებთან ერთად დღესასწაულობდა(ნისანის თვის 14 რიცხვში) და არა მომდევნო კვირა დღეს მსგავსად სხვა დანარჩენი ეკლესიებისა. საკითხი მნიშვნელოვანი იყო, რადგან ეკლესია თავის შინაგან ერთობას დღესასწაულების ერთდროულად აღნიშვნით გამოხატავდა. საერთო დღესასწაულების გამო აზრთა სხვადასხვაობა სარწმუნოებრივ საკითხებში უთანხმოებას იწვევდა. სწორედ ამან მიიყვანა რომის პაპი ვიქტორი შეცთომილთა ეკლესიიდან განკვეთამდე. შემდგომში ეკლესიამ „მეთოთხმეტიანელნი“(ტეტრადიტები – „მე-14 დღეს მედღესასწაულენი“) მწვალებლებად გამოაცხადა და მათი ისევ უკან მიღება მირონცხებით განაწესა.

ლაოდიკიის კრების მე-7 კანონი ამბობს: „მწვალებლები, …მეთოთხმეტიანელნი …თუ მოიქცევიან.., არ უნდა შევიწყნაროთ, სანამ არ შეაჩვენებენ ყველა ერესს და უფრო იმას, რომლითაც თვით არიან შეპყრობილნი. ..ამის შემდეგ ცხებულ იქნენ წმინდა საცხებლით და ასე ეზიარონ წმინდა საიდუმლოს“. [23]

II მსოფლიო კრების მე-7 კანონის მოწმობითაც მეთოთხმეტიანელობა ერესად არის მიჩნეული: „მწვალებლებს, რომლებსაც სურთ გახდნენ მართლმადიდებელნი, ეკლესია შეიწყნარებს სხვადასხვა წესით: …მეთოთხმეტიანელნი(ტეტრადიტები) …შეიწყნარებიან წერილობითი მოწმობით. ამ მოწმობაში ანუ ქარტაში ისინი შეაჩვენებენ თავის შეხედულებებს და ყოველნაირ მწვალებლობას. შემდეგ მათ სცხებენ მირონს“. [24]

და ბოლოს, 95-ე კანონი V-VI კრებისა, რომელიც ასევე მსოფლიო მნიშვნელობისაა, იმეორებს: „…მეთოთხმეტეებს მოვთხოვთ ხელწერილს და ვუბრძანებთ, შეაჩვენონ ყოველგვარი მწვალებლობა, რომელიც არ აღიარებს ისე, როგორც აღიარებს ღვთის წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია და დავბეჭდავთ მათ, ესე იგი ვცხებთ წმინდა მირონს პირველად შუბლზე, თვალებზე, ცხვირზე, პირზე და ყურებზე და ვცხებთ რა, ვიტყვით: სულიწმიდის საჩუქრის(ნიჭის) ბეჭედი“. [25]

მეთოთხმეტიანელებს ბრალი მხოლოდ იმაში ედებოდათ, რომ ეკლესიის მიერ მიღებული კალენდრით არ სარგებლობდნენ და მისდევდნენ იმ კალენდარს, რომელიც, როგორც თვითონ ამტკიცებდნენ, თავად წმინდა იოანე ღმრთისმეტყველისაგან გადმოეცათ. თუმცა, ეკლესიამ სრულიად მოიკვეთა ისინი და მწვალებლებად მიიჩნია.

წმინდა იპოლიტე რომაელი მოწმობს, რომ ყველა სხვა დანარჩენ საკითხში მათი სარწმუნოებრივი სიწმინდე ეჭვს არ ბადებდა: „ზოგიერთნი, ბუნებით მოდავენი …ამბობენ, რომ სჯულის მიხედვით აღდგომა პირველი თვის მეთოთხმეტე დღეს უნდა აღინიშნოს იმის მიუხედავად, რომელ დღეს(კვირის) დაემთხვევა იგი …თუმცა, სხვა მხრივ ეს ხალხი სამოციქულო ეკლესიის მიერ ნამცნებ ყველა ტრადიციას იმარხავს“. [26] მეთოთხმეტიანელთა შესახებ იმავეს მოწმობს კიდევ ერთი ადრექრისტიანული პერიოდის მწერალი, ანატოლი: „ერთი ჯგუფი აღდგომას სახარების თანახმად პირველი თვის მეთოთხმეტე დღეს აღნიშნავდა, როგორადაც ეს თავად ესმოდათ. მათ სხვა არანაირი სიახლე არ შემოუღიათ და სარწმუნოებრივ კანონებს ყველაფერში უცვლელად იმარხავდნენ“. [27]

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საეკლესიო დღესასწაულების წესრიგთან დაკავშირებული უთანხმოება გათანაბრდა მწვალებლობასთან. მეთოთხმეტიანელები თუმცა ორთოდოქსები იყვნენ ყველა დოგმატთან მიმართებაში და მხოლოდ აღდგომის დღის განსაკუთრებული გამოთვლის საკითხში იხრებოდნენ, მაგრამ როგორც ერეტიკოსები განიკვეთნენ ეკლესიისაგან, როდესაც ამ თემაზე ადგილობრივი და მსოფლიო კრებების განჩინებების დამორჩილებაზე უარი განაცხადეს. ეს მწვალებლობა იმდენად მძიმედ ითვლებოდა, რომ მის მიმდევრებს ეკლესიაში  დაბრუნება მირონცხებით შეეძლოთ და არა წერილობითი უარყოფის საფუძველზე, რაც საკმარისი იყო მონოფიზიტებისა და ნესტორიანელებისთვის. ეს უკანასკნელნი კი ნამდვილად ერეტიკოსები იყვნენ, სრული დოგმატური გაგებით. თუკი მეთოთხმეტიანელნი იმ კალენდრის მიმდევრობის გამო, რომელიც მათი აზრით წმინდა იოანე ღმრთისმეტყველმა დაადგინა, მწვალებლებად შეირაცხნენ, რაღა გვეთქმის ახალმესტილეთა შესახებ პაპისტების შედგენილი და მთელი ეკლესიის მიერ მრავალგზის დაგმობილი კალენდარი რომ უპყრიათ?

I მსოფლიო საეკლესიო კრებამ აღდგომის თარიღი საბოლოოდ დააწესა, თუმცა ცუდი კომუნიკაციის გამო დასავლეთის ზოგიერთი ეკლესია მოძველებული მეთოდებით განაგრძობდა საეკლესიო თარიღების გამოთვლას. როგორც კი გააცნობიერეს თავიანთი შეცდომა, ადგილობრივ ეკლესიათა უმრავლესობამ აღმოფხვრა იგი, გარდა ბრიტანეთის კუნძულების კელტური ეკლესიებისა, რომლებმაც უარი განაცხადეს მსოფლიო ეკლესიის პასქალიაზე(აღდგომის გამოსათვლელი კალენდარული სისტემა). მხარეთა წარმომადგენლებს შორის დაპირისპირება გამწვავდა, რის შედეგადაც ეკლესია ბრიტანეთის ადგილობრივ საყდრებს მანამ, ვიდრე მათ სწორი კალენდარი არ მიიღეს, სქიზმატებად რაცხავდა.

1583 წელს პაპმა გრიგორი XIII შექმნა ახალი კალენდარი და იგი მთელ კათოლიკურ სამყაროს მოახვია თავს, როგორც საერო, ისე საღვთისმსახურო მიზნებისათვის გამოსაყენებლად. შემდეგ ეს სიახლე მან მართლმადიდებლებსა და პროტესტანტებს შესთავაზა, თუმცა ორივე მათგანისაგან უარი მიიღო. მართლმადიდებელმა ეკლესიამ სრულიად მართლმადიდებელთა სამი კრებაც კი მოიწვია, რომელმაც გრიგორიანული კალენდარი და ისინი, ვინც მის მიღებას გაბედავდა, შეაჩვენა. 1583 წელს დაუყოვნებლივ მოწვეულმა პირველმა კრებამ პაპისტთა ცდომილების მთელი ნუსხა შეადგინა და პუნქტების მიხედვით ანათემას გადასცა.

სიგილიონის მე-7 მუხლში ნათქვამია: „ვინც არ მისდევს ეკლესიისა და შვიდი მსოფლიო კრების დადგენილ წესებს, მათ შორის წმინდა აღდგომისა და კალენდრის შესახებ, რომლის დაცვაც გვებრძანა, არამედ რომის პაპის ათეისტ ასტრონომთა მიერ ახლად გამოგონილი გრიგორიანული პასქალიისა და ახალი კალენდრის მიდევნება სურს, ვინც წმინდა მამათაგან მემკვიდრეობით გადმოცემული ეკლესიის სწავლებისა და წეს-ჩვეულებების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს და მათი დამხობა და განადგურება უნდა, ნებისმიერ მათგანს ანათემა; დაე, განკვეთილ იქნას ეკლესიისა და მორწმუნეთა კრებულისაგან“.

ახალმესტილეები აშკარად ექვემდებარებიან ამ ანათემას, რის გამოც მართლმადიდებლობის ერთგულნი წყვეტენ მათთან ევქარისტიულ კავშირს. აღნიშნული კრების დადგენილებები არასოდეს შეცვლილა იმავე ან უფრო დიდი უფლებამოსილების მქონე კრების მიერ, ამიტომ ისინი სავალდებულო უნდა იყოს; რამეთუ თუკი რომელიმე ადგილობრივ ეკლესიას საკუთარი ნება-სურვილით მსოფლიო ეკლესიის დადგენილებების შეცვლა შეუძლია, მაშინ ნაწილი აღემატება მთელს და ეკლესიის კათოლიკეობა ქრება. გამოდის რომ, საყოველთაოდ მიღებულ მართლმადიდებლურ ტრადიციებს, რომლებიც უფრო მკაცრად და ზედმიწევნით უმაღლესი პან-ორთოდოქსული კრებების მიერ არის შენარჩუნებული და დაცული, დაქვემდებარებული ადგილობრივი კრებების ინოვაციები აუქმებს  და ეკლესიის ტრადიციისა და ავტორიტეტის მთელი კონცეფცია კავშირს კარგავს საყოველთაოობის პროცესთან.

მტკიცებულება 5. ძველმესტილეები ახალი სტილის მიმდევარი ეკლესიისაგან განშორებას ეკუმენიზმის ერესით ამართლებენ. მაგრამ ისტორიულად განყოფა არა ეკუმენიზმის, არამედ სწორედ კალენდარული რეფორმის გამო მოხდა, რაც მწვალებლობას არ წარმოადგენს. ამიტომ ეკუმენიზმი ერესიც რომ იყოს, ძველმესტილეები მაინც განხეთქილების მოქმედნი არიან, რადგან გამოყოფის მიზეზები სრულიად სხვაა; ეკუმენიზმის გამოყენება უფრო ადრეული განხეთქილების გასამართლებლად რევიზიონისტული ისტორიაა.

პასუხი: ახალი კალენდარი თავისი ბუნებით ხელს უწყობს სქიზმის წარმოშობას და არღვევს ეკლესიის ერთობას. ასე რომ, ახალი კალენდრის მიმღები არსებითად განხეთქილებაში იმყოფება მასთან, ვინც ეკლესიის კალენდარს ინარჩუნებს. ახალი კალენდარი თავისთავად პოტენციურად ერეტიკულია, რადგან სხვა არაფერია, თუ არა წმინდა მამათაგან გადმოცემული საღმრთო სიმბოლოს შეცვლა. ეკლესია საკრალურ რეალობას ყველგან სიმბოლოების მეშვეობით გამოხატავს. სიმბოლოები ქმნილი საგნებია, რომლებიც ასახავს იმას, რაც უქმნელია და მარადიულად არსებულსა და ღვთაებრივს ჩვენთვის გასაგებს ხდის. სიმბოლოები არ წარმოადგენს ღმერთის არსს, რადგან ღვთაებრივი არსება სრულიად გამოუთქმელია და მთელს ქმნილ რეალობაზე ზეაღმატებული. ისინი ღმრთის ენერგიების გამოსახვით ჩვენს ცხოვრებაში ღვთაებრივის განხორციელების გზას გვიჩვენებენ. ეს ნიშნავს, რომ სიმბოლოები მიგვითითებენ როგორ და რა მენტალური კონცეფციებით ვიქცეთ საღმრთო მადლისა და მასში მუდმივად მყოფი ენერგიის ჭურჭლად.

ეკლესია წერილობით და ზეპირ სიმბოლოებს(ხშირად კლასიკური ფილოსოფიიდან ადაპტირებულს) იმ ჭეშმარიტებათა გამოსახატავად იყენებს, რომლებიც შეეხება ღმრთეებას, ღმრთის განკაცებისა და სხვა დოქტრინებს. მაგალითად, ჩვენ ვამბობთ რომ ღმერთი ერთია არსებით, მაგრამ სამი ჰიპოსტასით. თუმცა რეალობა, რის ჩვენებასაც ეს ფორმულირება ცდილობს, უსასრულოდ ამაღლებულია ამ სიტყვიერ გამოხატულებაზე. ასევე დავესესხებით ხოლმე სიმბოლოებს პოეზიიდან  და მეტაფორებს, მაგალითად, ვამბობთ, რომ „ღმერთი ჩვენი ცეცხლ განმლეველ არს“(ებრ. 12, 29). მართალია ღმერთი თავისთავად  ფიზიკურ ცეცხლს არ წარმოადგენს, მაგრამ ეს ფორმულა გონებაში სრულიად სწორ კონცეფციას ქმნის, რომელიც, როგორც თავად ღმერთმა უწყის, ჩვენი სულიერი ცხოვრებისთვის ყველაზე მეტად სასარგებლოა. რადგან ღმერთის ქმედება მათში, ვისაც ღირსად მიიჩნევს, ცეცხლის მოქმედების მსგავსია.

ანალოგიურად, კალენდარი თანახმად წმინდა მამათა სწავლებისა [28] ხატია „ცათა შინა“ ღმერთის მარადიული თაყვანისცემისა. ეკლესია მომავალი საუკუნის მარადიულობის იდეას ღმრთისმსახურების ციკლთა სერიებში ორგანიზების მეშვეობით გამოხატავს, რადგან წრე სახეა იმისა, რასაც დასასრული არ გააჩნია. თითოეული ამ ციკლთაგან სრული თანხმობით მოქმედებს ერთმანეთთან და ქმნის რიტმს, რომელსაც სული საკუთარ თავთან, ქრისტესმიერ ძმებთან და თავად განკაცებულ ღმრთის სიტყვასთან სრულ ჰარმონიაში მოჰყავს. მაგრამ ერეტიკული მოდელის შესაბამისად კალენდრის თვითნებურად შეცვლის შემთხვევაში ციკლთა სერიები ირღვევა და შედეგად სულიერი დისონანსი წარმოიშვება. აღნიშნულის ყველაზე აღმაშფოთებელი მაგალითია ის, თუ როგორ ამოკლებს პეტრე-პავლობის მარხვას ახალი კალენდარი, ზოგიერთ წელიწადში კი სრულიად აუქმებს მას, რაც მორწმუნეებს სულიერ ცხოვრებაში წინსვლის ერთ-ერთ ძირითად ინსტრუმენტს ართმევს. [29]

ეკლესიის თვითგამოხატვის თითოეული ასპექტი – თეოლოგია, პოეტიკა, ლიტურგიკა, კალენდარი, არქიტექტურა, მუსიკა, იკონოგრაფია, საიდუმლოებანი თუ კიდევ სხვა დანარჩენი – ზეციური რეალობის სიმბოლოებია და როგორც ასეთი, ფუნდამენტურად უცვალებელნი. სწორ სიმბოლოებს ღმერთის ჭეშმარიტი თაყვანისცემისაკენ, მცნებების ზუსტად აღსრულებისაკენ მივყავართ, არასწორი სიმბოლოები კი ღმერთს განგვაშორებენ. თუკი სიმბოლო ოდესმე ლეგიტიმურად იცვლება ან ეკლესია უშვებს ერთი და იმავე თემისთვის რამოდენიმე ვარიანტის არსებობას, ეს იმიტომ, რომ წმინდა მამებს კარგად ესმოდათ, რომ არსებობს განსხვავებული სიმბოლოები, რომლებსაც ერთი და იმავე რეალობის გამოსახვა შეუძლია. ხოლო როდესაც სიმბოლო წმინდანების თანხმობის გარეშე, ან უარესი, მსოფლიო ეკლესიის მიერ აშკარა და თანმიმდევრული დაგმობის მიუხედავად იცვლება, მაშინ ამგვარი ინოვაცია უარყოფილი უნდა იქნას, როგორც სულის დამღუპველი.

ნებისმიერ შემთხვევაში ახალი კალენდარი სწორედ რომ ეკუმენიზმის წასახალისებლად იქნა შემოტანილი. ეს ნათლად ჩანს იქიდან, რომ მართლმადიდებელი საპატრიარქოს მიერ ახალი კალენდრის მხარდასაჭერად გამოცემული პირველი ოფიციალური დოკუმენტი იმავდროულად ეკუმენიზმის პრინციპების, იდეების და სქემების პირველი საჯარო დეკლარაცია იყო. 1920 წელს კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა გამოსცა ენციკლიკა სათაურით „ყველა ქრისტიანული ეკლესიისადმი“. იგი გახლდათ იმ თერთმეტი შემოთავაზების ნუსხა, რომლის მიზანსაც „ეკლესიათა გაერთიანება“ წარმოადგენდა. ამ წინადადებათაგან პირველი სწორედ დღესასწაულების ერთდროულად აღსანიშნავად მართლმადიდებლებისა და მწვალებლებისათვის საერთო კალენდრის მიღება იყო. სამი წლის შემდეგ კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა, მაღალი რანგის ფრანკმასონმა და რადიკალმა ეკუმენისტმა მელეტი მეტაქსაკისმა მოიწვია „ყოველთა მართლმადიდებელთა კონგრესი“, რომელსაც მხოლოდ სამი ადგილობრივი ეკლესიის წარმომადგენლები ესწრებოდნენ. კრებაზე რეკომენდებული იქნა წინადადებები: ეკლესიის მოდერნიზაციისა და დასავლეთის დენომინაციებთან კავშირის დამყარების მიზნით მიეღოთ გრიგორიანული კალენდარი, მნიშვნელოვნად შეემოკლებინათ მარხვებისა და საეკლესიო მსახურებების ხანგრძლივობა და აგრეთვე, შეეცვალათ კლერიკოსთა სამოსი. მომდევნო წელს ახალი კალენდარი მიიღეს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ და საბერნეთისა და რუმინეთის ეკლესიებმა. 1920-იან წლებში ახალი კალენდრის მომხრეებს ამ რეფორმის მიზნების დამალვა არც კი უცდიათ. როგორც საჯაროდ, ისე კერძო საუბრებში ისინი დაუფარავად აღიარებდნენ, რომ ახალი კალენდრის შემოღების მიზანი დასავლეთის ეკლესიებთან დაახლოება იყო. [30] იმდროინდელი ძველმესტილეებისათვის ეს ფაქტი კარგად იყო ცნობილი სწორედ იმის გამო, რომ კალენდარული რეფორმა იყო პირველი ნაბიჯი კათოლიკებთან და პროტესტანტებთან გაერთიანებისთვის, როდესაც მართლმადიდებლებმა უარყვეს იგი. მართლაც, 1583 წლის ახალი კალენდრის დაგმობის ტექსტში პირდაპირ წერია, რომ მას, ვისაც კალენდრის შეცვლა სურს, სხვა არაფერი სწადია, თუ არა მართლმადიდებელი ეკლესიის პაპისტებთან გაერთიანება. მაშასადამე, იმის მტკიცება, თითქოს ეკუმენიზმი კალენდარული რეფორმის მიღებიდან რამოდენიმე ათწლეულის შემდეგ წარმოიშვა, ამაოა. ისინი თავიდანვე ხელჩაკიდებულნი მოდიან.

მტკიცებულება 6.  XVI საუკუნეში ყოველთა მართლმადიდებელთა კრებების მიერ ახალი კალენდრის დაგმობას არავითარი კავშირი არ გააჩნია თანამედროვე ახალმესტილეებთან, რადგან ახალ კალენდარში ცვლილება მხოლოდ სათვეო კალენდარს [31] ეხება და არა პასქალიას. [32] 

პასუხი:  ყველას, ვინც საკრებო განჩინებებს გულდასმით კითხულობს, შეუძლია დაინახოს, რომ კრებები მხოლოდ მათ კი არ გმობს, ვინც ლათინთა ყველა ცდომილებას მთლიანად იღებს, არამედ მათაც, ვინც მათგან ერთს მაინც გაიზიარებს. ერთ-ერთ ასეთ შეცდომას წარმოადგენს ახალი სათვეო კალენდარი. მტკიცება იმისა, რომ ეკლესიას შეუძლია ახალი კალენდარი მიიღოს, ახალი პასქალიის შეწყნარებამდე, ნიშნავს რომ ამ ლოგიკით ეკლესიას შეუძლია მიიღოს პაპის პრიმატი ან უფუარი პური [33] ფილიოკვეს მიღებამდე. დავასრულოთ ეს აბსურდი! ტექსტის ფორმულირება სათვეო კალენდარსა და პასქალიას ერთსა და იმავე პოზიციაში აყენებს და მართლაც, რადგან ორივე მათგანი ეკლესიის შინაგანი ცხოვრების განუყოფელ და აუცილებელ გამოხატულებას წარმოადგენს, მათდამი ორმაგი სტანდარტებით მიდგომის არანაირი საფუძველი არ არსებობს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ახალ პასქალიაზე გადასული ფინეთისა და ესტონეთის ეკლესიები ექვემდებარებიან არა მხოლოდ XIV საუკუნის კრებების მიერ დაგმობას, რომლებმაც ისინი „ეკლესიისა და მორწმუნეთა კრებულს მიღმა“ შერაცხეს, არამედ I მსოფლიო კრების ანათემასაც, რომელმაც დააწესა პასქალია და აკრძალა ებრაელებთან ერთად აღდგომის აღნიშვნა(რასაც პერიოდულად ადგილი აქვს ხოლმე პაპისტურ პასქალიაში). გამოდის რომ თავად ახალმესტილეთა მიერ მიღებული კანონების მიხედვით, მათ ამ ორ ეკლესიასთან ევქარისტიული კავშირი უნდა გაწყვიტონ.

მტკიცებულება 7.  ახალი კალენდარი, რომლითაც მართლმადიდებელი ეკლესია სარგებლობს, არის არა გრიგორიანული, არამედ შესწორებული იულიანური კალენდარი. ის გრიგორიანული კალენდრისაგან იმით განსხვავდება, რომ ცოტა უფრო ზუსტია(ყოველ 400 წელიწადში 97 ნაკიანი წელია და არა 100). ამიტომ შესწორებული იულიანური კალენდრის მიმდევარი მართლმადიდებლები არ ექცევიან გრიგორიანული კალენდრისადმი მიმართული ანათემების ქვეშ.

პასუხი:  ახალი კალენდარი ფუნქციურად იდენტურია 1583 წელს ანათემირებული გრიგორიანული კალენდრისა. განსხვავება არის მხოლოდ ის, რომ პრინციპი, რომელიც საფუძვლად უდევს გრიგორიანულ კალენდარს წინგადადგმული ნაბიჯია იულიანურ კალენდართან შედარებით. ესე იგი, რომის პაპის „უღმერთო ასტრონომებმა“(დავესესხებით ფრაზას 1583 წლის ანათემის ტექსტიდან) თავისი ახალი კალენდარი იმიტომ გამოიგონეს, რომ წმინდა მამათაგან განსხვავებით ისინი ეკლესიის ტრადიციებსა და ერთობაზე მნიშვნელოვნად ასტრონომიულ სიზუსტეს თვლიდნენ. პაპისტების კვალდაკვალ ახალმესტილეებმაც ასტრონომიული სიზუსტისა და მწვალებლებთან კავშირისათვის სწორედ ასევე უგულებელყვეს ეკლესიის ტრადიციები და ერთობა. მაგრამ რადგანაც 1920-იანი წლების ბერძენი ინტელექტუალები დასავლელ კოლეგებთან მიმართებაში არასრულფასოვნების კომპლექსით იტანჯებოდნენ, მათ ოდნავ შეცვალეს გრიგორიანული კალენდარი, რათა უფრო ზუსტი გაეხადათ იგი და ამით საკუთარ თავს დაუმტკიცეს, რომ მათი „უღმერთო ასტრონომები“ აღემატებოდნენ რომის პაპისას.

უფრო ზუსტი იქნება ახალ კალენდარს „შესწორებული გრიგორიანული კალენდარი“ ვუწოდოთ და არა „შესწორებული იულიანური კალენდარი“, რადგანაც ის აშკარად პირველის ვერსიაა და არა უკანასკნელის. არიანული ერესის წინააღმდეგ მებრძოლმა ეკლესიის მამებმა დაამტკიცეს, რომ ძე მამის თანაარსია, იმით, რომ ძის ქმედება ისეთივეა, როგორც მამის, რადგან ქმედების იდენტურობა ბუნების იდენტურობასაც ნიშნავს. ვინაიდან ახალი კალენდრის მოქმედება კათოლიკური კალენდრის მოქმედების მსგავსია ანუ ორივე ერთსა და იმავე დღესასწაულს ერთსა და იმავე დღეებში აღნიშნავს(რაც საერთო საეკლესიო კალენდრის მიზანია), ცხადია, რომ ახალი კალენდარი, არსით პაპ გრიგორის მიერ შექმნილი და მართლმადიდებელთა მიერ ანათემირებული, მხოლოდ შემთხვევით ვარირებს. მთავარი მიზეზი, რის გამოც ეკუმენისტებმა ახალი კალენდარი შემოიღეს, რომთან კავშირის გაადვილება იყო – ამდენად ის, რომ 1583 წლის პაპის კალენდრის ანათემა ემსახურებოდა რომთან კავშირის წინ აღდგომას, უკიდურესი ფორმალისტების გარდა, ყველასთვის თვალნათელს ხდის, რომ თანამედროვე ახალმესტილეები მართლმადიდებელ პატრიარქთა ანათემას ექვემდებარებიან. ის უმნიშვნელო განსხვავება, რაც გრიგორიანული კალენდრის ორიგინალსა და „შესწორებულ გრიგორიანულ კალენდარს“ შორისაა, სპეციალისტების გარდა პრაქტიკულად ყველასთვის შეუმჩნეველია. [34]

ნაწილი 3. ეკუმენიზმი

საბოლოოდ ჩვენ მივადექით ცენტრალურ პრობლემას. ესაა მსოფლიო მართლმადიდებლობის მომწყვლელი სენი – ეკუმენიზმის ერესი. მართლმადიდებელ ეკლესიაში ეკუმენიზმის პირველი გამოვლინება კონსტანტინეპოლის პატრიარქის 1920 წლის ენციკლიკა გახდა. ამ მიმართვის ენა საკმაოდ რბილი იყო ეკუმენისტების შემდგომი პერიოდის დეკლარაციებთან და ქმედებებთან შედარებით, რომლებიც მწვალებლობის ცვალებადი და ამორფული ბუნების გამო სხვადასხვა  მრავალფეროვან ფორმებს იღებდნენ. ეკუმენიზმი თავისი ყველაზე სუსტი ფორმატით მიიჩნევს, თითქოს ქრისტეს ეკლესია უფრო დიდია, ვიდრე მართლმადიდებელი ეკლესია ან, რომ სხვა კონფესიები რაღაც რეალურ, თუმცა არასრულყოფილ ეკლესიოლოგიურ სტატუსს ფლობენ. მართლმადიდებელი ეკლესიოლოგიიდან  უფრო მეტად გადახრილია ე.წ. „განშტოების თეორია“, „დანაწევრების თეორია“, „ნათლობის თეოლოგია“ და ბოლოს „ევქარისტიის თეოლოგია“.

„განშტოების თეორია“ შემუშავდა XIX საუკუნეში მაღალი ეკლესიის ანგლიკანების მიერ, რომლებსაც სურდათ ქრისტიანობის უფრო ძველ ფორმებთან ასოცირება, ვიდრე ინგლისის პროტესტანტული ეკლესია იყო. სწორედ მათ წამოაყენეს თეორია იმის შესახებ, რომ ეკლესია რამდენიმე შტოდ დანაწევრდა, რომელიც ჩვეულებრივ შემოიფარგლა ანგლიკანური, რომაულ-კათოლიკური და აღმოსავლეთის ეკლესიებით. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ პრობლემები, რომლებიც მიჯნავდნენ ამ ეკლესიებს, მეტად უმნიშვნელო იყო საიმისოდ, რომ ხელი შეეშალა თითოეული მათგანისთვის ნამდვილად მიკუთვნებოდა ქრისტეს ერთ ეკლესიას. ასეთ შემთხვევაში ლოგიკურად იმპერატიულია თითოეული შტოსთვის სხვებთან გაერთიანების მცდელობა. ეს იყო პირველი თანმიმდევრული თეორია, რომელსაც დაეფუძნა ახალაღმოცენებული ეკუმენისტური მოძრაობა. ჩვენს დროში მან ადგილი დაუთმო უფრო სრულყოფილ და ამომწურავ თეორიებს, თუმცა ტერმინი „განშტოების თეორია“ ჯერ კიდევ გამოიყენება ეკუმენიზმის მრავალი ვერსიის აღსაწერად, ძირითადად კი ნეგატიური კონოტაციებით.

„დანაწევრების თეორიის“ თანახმად ეკლესია მრავალ ნაწილად დაიყო, რის მიუხედავადაც თითოეული მათგანი მაინც ეკლესიის ნაწილს წარმოადგენს. ეს შეხედულება წარმოიშვა  პროტესტანტებს შორის, რომლებიც თავად იმდენად მრავალრიცხოვან კონფესიებად არიან დაქუცმაცებულნი, რომ არცერთ მათგანს სხვა დანარჩენზე მეტად ავთენტურობის პრეტენზია არა აქვს. ამ დაყოფამ პროტესტანტები (ხოლო შემდგომ მრავალი კათოლიკე და მართლმადიდებელი) აიძულა სერიოზულად დაეჭვებულიყვნენ კათოლიკეობის რეალურ არსებობაზე ქრისტიანობის პირველი საუკუნეების შემდგომ ეკლესიაში და ეკლესიის საყოველთაობა იმგვარი ინიციატივების საშუალებით აღედგინათ, როგორიცაა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო.

„ევქარისტიის თეოლოგია“ ეყრდნობა სწავლებას იმის შესახებ, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ სხვა ეკლესიებთან ევქარისტიული კავშირი უნდა დაამყაროს მანამ, ვიდრე მათ შორის სრული დოქტრინალური ერთობა მიიღწეოდეს. ამ თეორიის თანახმად მოცემული არაორთოდოქსული გაერთიანების საეკლესიო სტატუსი აპრიორი მიღებულია და ივარაუდება, რომ ერთობა, რომელიც ევქარისტიული კავშირიდან მოედინება, სხვადასხვა ჯგუფებს შორის არსებულ ყველა დოქტრინალურ განსხვავებას თავისთავად დაძლევს.

„ნათლობის თეოლოგია“ პოპულარული თეორიაა, რომლის მთავარი დამცველი პერგამოს მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასია. ეს თეორია ამტკიცებს, რომ მიუხედავად ეკლესიათა შორის დოქტრინალური განსხვავებებისა, მათ აერთიანებს ყოვლადწმიდა სამების სახელით ნათლობა, რომელიც მათ საერთო აქვთ. ეს მოსაზრება კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მიერ ოფიციალურად დამტკიცდა 2004 წლის სექტემბერში ლუთერანებთან დაკავშირებით და ეკუმენიზმის სახასიათო თეორიად იქცა მოსკოვის საპატრიარქოში.

თვალსაზრისი, რომ ყველა რელიგიას თანაბარი გზები და თანაბარი საშუალებები გააჩნია ღმერთისა და ცხონებისაკენ, არის ეკუმენიზმის ყველაზე ექსტრემალური ფორმის გამოვლინება, რომელსაც მრავალი ახალმესტილე ეპისკოპოსი და ღმრთისმეტყველი უჭერს მხარს(განსაკუთრებით კონსტანტინეპოლის აწ გარდაცვლილი პატრიარქი ათინაგორა). ეს შეხედულება ხშირად ფიგურირებს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს სხდომებზე, სადაც მართლმადიდებელი დელეგატები(მათ შორის ეპისკოპოსები) მონაწილეობენ წარმართულ რიტუალებში და ხელს აწერენ მკრეხელურ დოკუმენტებს, რომლებშიც ნათქვამია, რომ აუცილებლია ქრისტიანები „გამოვიდნენ ღმრთისმეტყველების ჩარჩოებიდან, რომელიც ცხონებას იესო ქრისტესადმი მხოლოდ ექსპლიციტური პერსონალური რწმენით შემოფარგლავს“. [35] 

ეკუმენიზმის ყველა ფორმა, თუნდაც ყველაზე რბილი, მწვალებლობას წარმოადგენს. მართლმადიდებელ ეკლესიას არასოდეს მიუჩნევია, რომ პარალელურად სხვა ეკლესიებიც არსებობენ. იგი თავისი ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში თანმიმდევრულად უკუაგდებდა ყოველგვარ ერესს, არა მხოლოდ როგორც ინტელექტუალურ სიმცდარეს, არამედ, უმთავრესად, როგორც სულიერი მოტყუების საშუალებას, რაც ადამიანს ღმერთისგან განაშორებს. ნებისმიერი მწვალებლობა ღმერთისგან კი არა, ეშმაკისგან მომდინარეობს და მისი, როგორც ერესის ერთადერთ მიზანს ადამიანთა სულების დაღუპვა წარმოადგენს. თუ მწვალებლობის მიმდევარი ადამიანი თითქოსდა აღწევს სათნოების რაიმე საზომს, ეს იმიტომ ხდება, რომ იგი მისდევს ერეტიკული დაჯგუფების ფარგლებში ჯერ კიდევ შენარჩუნებული მართლმადიდებლური სწავლების ნაშთებს და არა ამ ჯგუფის კერძო მწვალებლობისადმი სარწმუნეობის გამო. რამეთუ ერეტიკულ ეკლესიაში კეთილკრძალული ადამიანების ყოფნა არანაირად არ გულისხმობს, რომ მოცემული ორგანიზაცია რაიმე არსით წმინდა მამათაგან გარდამოცემულ სარწმუნოებას იმარხავს. [36] წმინდანები ევნებოდნენ და მოწამეობრივად აღესრულებოდნენ იმის გამო, რომ წინ აღდგომოდნენ ერესის გავრცელებას. მათ შესანიშნავად უწყოდნენ სინათლისა და სიბნელის ერთად არსებობის შეუძლებლობა: ქრისტეს ერთობა ბელიართან. ეკუმენისტები, აღიარებენ რა ერეტიკოსებს ეკლესიის ნაწილად, წმინდა მამათა საყოველთაო სწავლებას უპირისპირდებიან და თავს წარმოაჩენენ არა ძველი უთანხმოების დაძლევის მეთოდების წინასწარმხედველ პიონერებად, არამედ უბრალოდ, საკუთარი ახალი ეკლესიოლოგიური ბუნების მქონე მწვალებლობის გამომგონებლებად. რამეთუ ეკლესიოლოგია დოგმატიკის ისეთივე საგანია, როგორც ტრიადოლოგია ან ქრისტოლოგია; მართლაც, პირველი ამ უკანასკნელთაგან შედგება, რადგან ეკლესია ქრისტეს სხეულს წარმოადგენს. აი, რატომ ჩართო ეკლესიამ ნიკეის სარწმუნოების სიმბოლოში ეკლესიოლოგიის მოკლე გადმოცემა: „მრწამს … ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია. აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა მოსატევებელად ცოდვათა“.

ეკუმენიზმი დაკარგული ერთობის ძიებით, კათოლიკეობის აღდგენის მცდელობითა და მრავალი ნათლობის აღიარებით პირდაპირ ეწინააღმდეგება სარწმუნოების სიმბოლოს – მრწამსს. ეს სრულიად მიუღებელია მართლმადიდებელი ქრისტიანებისთვის.

მტკიცებულება 8.  ეკუმენიზმი ერეტიკული ფორმით ოფიციალურად არასოდეს ყოფილა საჯაროდ გამოცხადებული.

პასუხი:  ეს მტკიცებულება მოითხოვს იმის განსაზღვრას, თუ კერძოდ რა შეიძლება ჩაითვალოს ოფიციალურ განცხადებად. ცხადია, კონსერვატორი ახალმესტილეების ინტერესს წარმოადგენს სიტყვა „ოფიციალური“ იმდენად ვიწროდ განიმარტოს, რომ ვერავინ შეძლოს რაიმე მწვალებლობის „ოფიციალურად“ გამოცხადება. ამასთანავე ეკუმენისტური ეკლესიები ერეტიკული სწავლების ისეთ ფორმებს უჭერენ უპირობოდ მხარს, რომელსაც ნებისმიერი საღად მოაზროვნე და მიუკერძოებელი ადამიანი სრულიად ოფიციალურს უწოდებდა. მაგალითად, სინოდის მიერ დამტკიცებულ პატრიარქის საჯარო განცხადებებს. ეს ამა თუ იმ ფორმით ხდება ყველა ეკუმენისტურ ეკლესიაში. ისინი მსოფლიო ორგანიზაციას – ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს მიეკუთვნებიან, რომლის არსებობის ერთადერთ მიზანს ეკუმენიზმისა და იმ  არამართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიური პრინციპების პროპაგანდა წარმოადგენს, რომლებსაც ეფუძნება ეკუმენიზმი. ზოგი ამ ეკლესიათაგან საერთოდაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს დამფუძნებელი წევრი იყო და ფრიად შეეწეოდა საბჭოს მიზნებისა და შეხედულებების ფორმულირებას, რომლებიც სრულიად უცხოა ეკლესიის მართლმადიდებლური გაგებისთვის. როგორც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წესდებით, ასევე მრავალი დეკლარაციით, რომლებსაც წლების განმავლობაში ხელს აწერდნენ სხვადასხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების დელეგატები, იმპლიციტურად თუ ექსპლიციტურად ისევ და ისევ ცხადდება, რომ არამართლმადიდებელი ჯგუფები გარკვეულწილად მართლაც ეკლესიის  ნაწილებს შეადგენენ და რომ მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოადგენს უფრო დიდი მთელის ნაწილს, რომელიც ორთოდოქსებისა და ჰეტეროდოქსებისგან შედგება.

1965 წელს პატრიარქმა ათინაგორამ და კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სინოდმა რომის კათოლიკურ ეკლესიას 1054 წლის ანეთემები მოუხსნეს. მათ განაცხადეს, რომ „უსაფუძვლო“ იყო მართლმადიდებლების მიერ ლათინთა ერესების დაგმობა და ეს ფაქტი მეხსიერებიდან უნდა წაიშალოს; ილოცეს, რომ „ისტორიული შეცდომების გამო სინანულით“ „მოციქულთა სარწმუნოებისა და მისი მოთხოვნების საერთო გაგებასა და გამოხატვამდე მივიდნენ“. [37] 

1975 წელს პატრიარქმა დიმიტრიმ და კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სინოდმა დაამტკიცეს და განსაკუთრებული რეკომენდაცია გაუწიეს „თეატირის აღმსარებლობას“. ამ კატეხიზისში სხვა საკითხებთან ერთად აღნიშნულია, რომ „ეკლესიას მხოლოდ ბჭენი აქვს და არა კედლები“, რომ ეკლესიის „ახლებური გაგების“ შედეგად „ქრისტიანთაგან ერთნი ახლა სხვა ტრადიციის ქრისტიანებთან მიდიან, რომლებთანაც წარსულში ურთიერთობა აკრძალული ჰქონდათ, რადგანაც მათ მწვალებლებს უწოდებდნენ და მათთან ერთად ლოცულობენ“. შესაბამისად, გარკვეულ გარემოებებში დასაშვებია პაპისტებისა და მართლმადიდებლების ერთობა.

1990 წლის სექტემბერში სინოდის მიერ დანიშნული და ყველა ეკუმენისტური ეკლესიიდან აკრედიტებული დელეგატები შვეიცარიის ქალაქ შამბეზიში შეხვდნენ მონოფიზიტური ეკლესიის წარმომადგენლებს და განაცხადეს, რომ მონოფიზიტები მართლაღმსარებლები იყვნენ და არავითარ შემთხვევაში მწვალებლები. ეს დეკლარაცია 2001 წელს ალექსანდრიის პატრიარქის მიერ სინოდალურად იქნა რატიფიცირებული. უფრო მეტიც, 1991 წლის ივნისში ანტიოქიის პატრიარქმა ეგნატე IV სირიის მონოფიზიტურ ეკლესიასთან სრული თანაზიარება დაამტკიცა და ფაქტობრივად განუდგა IV, V და VI მსოფლიო კრებების რეზოლუციებს.

ის ფაქტი, რომ ეკუმენისტები ჭეშმარიტ მართლმადიდებლებს დევნიან რწმენის გამო, ცხადყოფს, რომ ისინი თავიანთ ერესს ეკლესიის ოფიციალურ სწავლებად მიიჩნევენ.

წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის „ცხოვრებაში“ ვკითხულობთ: „ეპისკოპოსმა თეოდოსიმ დასძინა: აღიარე მეფის მიერ დაწერილი „ტიპოსი“, არა როგორც სარწმუნოებრივი დოგმატი, არამედ როგორც სადავო საკითხთა მოგვარების საშუალება. ეს არ არის კანონი, არამედ სარწმუნოებრივ საკითხთა განმარტების საშუალება“. წმინდა მაქსიმემ მიუგო: „თუ „ტიპოსი“ არ არის დოგმატური განსაზღვრება, რომელიც აღიარებს უფლის ერთ ნებასა და ქმედებას, მაშ რისთვის მომისაჯეთ გადასახლება და წარმართთა შორის ცხოვრება? რატომ გააძევეთ ჩემი სულიერი ძმები – ერთი პერვერიასა და მეორე მესემბრიაში დამნაშავეთა მსგავსად?“ [38]

საქმე ისაა, რომ ისინი, ვინც განეშორებიან მართლმადიდებლობას, დევნიან მართლმადიდებლებს; ეს დევნა იმის დადასტურებაა, რომ მდევნელები თავიანთ მწვალებლურ შეხედულებას იმდენად მნიშვნელოვნად და განუყოფლად თვლიან საკუთარ თვითმყოფადობასთან, რომ მზად არიან იძალადონ მათზე, ვინც მათ არ ეთანხმება.

გარდა ამისა, ეკუმენისტური ეკლესიის ეპისკოპოსები, მღვდლები და საერონი ეკუმენიზმისადმი ერთგულებას სხვადასხვა ფორმით თანმიმდევრულად ადასტურებენ. თითოეული იურისდიქციის ეკუმენისტი იერარქები ურიცხვ მკრეხელობას წარმოთქვამენ და მართლმადიდებლობის თითქმის ყველა დოგმატს ეჭვქვეშ აყენებენ; რეგულარულად ტარდება მწვალებლებთან ერთობლივი ლოცვები; კათოლიკები და მონოფიზეტები ზიარებაზე თავისუფლად დაიშვებიან და ახალმესტილე ეკლესიების ოფიციალური დელეგატების მიერ ისეთი ხელშეკრულებები გამოიცემა, როგორიცაა ეგრეთ წოდებული „ბალამანდის შეთანხმება“ და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს მე-9 ანსამბლეის ბოლო შემაძრწუნებელი განცხადება. ყოველივე ეს სხვა არაფერია, თუ არა „განშტოების თეორიის“ ვერსიებისა და სხვა უამრავი ცდომილების დადასტურება.

მიუხედავად იმისა, თუ რა სურთ იფიქრონ კონსერვატორებმა, ასეთი განცხადებები და ქმედებანი არ არის ირელევანტური. წარმომადგენლები, რომლებიც ეკუმენისტურ შეკრებებზე  მართლმადიდებლური სწავლების მიმართ კომპრომისზე მიდიან, არ მოქმედებენ როგორც თავისუფალი აგენტები. თავიანთი ეკლესიების სინოდების მიერ გამორჩეული ეს დელეგატები ეკლესიის ხმას წარმოადგენენ. მწვალებლურ დოკუმენტებზე ხელის მოწერით ისინი საკუთარ აზრს კი არ გამოხატავენ, არამედ თავიანთი ეკლესიების იერარქთა შეხედულებებს. აი, პირველ რიგში რატომ ხდება დელეგატთა გამორჩევა და წარგზავნა. თუკი, როგორც ამას ახალმესტილე კონსერვატორები ამტკიცებენ, მსგავსი საქციელები ეკუმენისტურ ეკლესიებს de jure ერეტიკულს არ ხდის, მაშინ ისინი ცალსახად წარმოაჩენენ, რომ ეკუმენისტი იერარქები სულ მცირე de facto მწვალებლები არიან. და თუ ეკლესიის ცნობიერება და თვითგამოხატვა ეპისკოპოსთა დონეზე თანმიმდევრულად მწვალებლურია, მაშინ ერესის შესახებ „ოფიციალური“ განცხადებების სიმრავლე ზედმეტია იმის სამტკიცებლად, რომ მოცემული სხეული არ არის ის ეკლესია, რომელიც ქრისტემ დააარსა.

ეკუმენისტური ეკლესიების არა მხოლოდ იერარქები, არამედ საეროთა უმრავლესობაც მწვალებლურ ეკლესიებს რაღაც რეალური საეკლესიო სტატუსის მქონედ მიიჩნევენ. ეკლესიის ბუნების შესახებ მართლმადიდებლური სწავლების მსგავსი შეხედულება მხოლოდ კონსერვატორების უმნიშვნელო უმცირესობას გააჩნია. როგორც წესი, ამ უმცირესობების წევრები თავიანთი ეკუმენისტური ეკლესიების ყველაზე თავდადებული შვილები არიან. ისინი თავს იტყუებენ, ფიქრობენ რა, რომ ეკლესია მთლიანობაში ჯერ კიდევ იზიარებს მათ შეხედულებებს  და უარყოფენ თავიანთი ეპისკოპოსებისა და ერთმორწმუნეების ყველაზე გავრცელებულ მოსაზრებებს, როგორც დროებითსა და ირელევანტურ აბერაციებს. მაგრამ მათი მსჯელობა მანკიერია და არა მხოლოდ რეალობისგან მოწყვეტის გამო. საეკლესიო სტატუსს სამღვდელოთა ან საეროთა პირადი რწმენა კი არ განსაზღვრავს, არამედ ის, თუ რა პოზიციაზე დგანან მისი იერარქები. ერისკაცთა შეხედულება განმსაზღვრელი ფაქტორიც რომ იყოს, ეკუმენისტური ეკლესიების კონსერვატორი წევრები აღმოაჩენდნენ – იმდენად გავრცელებულა ეკუმენიზმის გადამდები სენი, რომ ლიბერალები რიცხობრივად გაცილებით აღემატებიან მათ.

მტკიცებულება 9.  ეკლესია მწვალებლებთან ურთიერთობისას ხშირად მიმართავდა იკონომიას და კანონების ბოროტხმარება იმდენად დაუშვია, რომ თავის წიაღში რომელიმე ერესის მიმდევართა არსებობასაც კი იწყნარებდა, მაგრამ არცერთი იკონომიის აქტს სქიზმამდე არ მივუყვანივართ, როგორც ეს ძველმესტილეებმა ჩაიდინეს.

პასუხი:  მ. ვასილი თავისი თეზისის დასამტკიცებლად უამრავ მაგალითს იმოწმებს ეკლესიის ისტორიიდან, მაგრამ ისინი თემასთან სრულიად შეუსაბამოა, რადგან აღნიშნული ვითარება კავშირში არაა არანაირ იკონომიასთან, თუნდაც გადაჭარბებულთან, არამედ დოქტრინალურ საკითხებს უკავშირდება. როდესაც ეკუმენისტები კანონს არღვევენ, ამას იმიტომ კი არ ჩადიან, რომ აღიარებენ კანონში ჩადებულ პრინციპს და კონკრეტულ შემთხვევაში მისი გამოყენების შერბილება სწადიათ, რათა ამგვარი დროებითი შერბილებით მავანს ცხონების მოპოვებაში დაეხმარონ(რაც წარმოადგენს იკონომიის არსს და მიზანს), არამედ პირიქით, ისინი კანონში ჩადებულ პრინციპს უარყოფენ. მაგალითად, ეკლესია მწვალებელს თავის წიაღში ხშირად იღებდა ნათლობის გარეშე, რომელიმე სხვა წესით, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ერეტიკული ნათლობა მადლმოსილად მიაჩნდა, არამედ იმიტომ, რომ მათთვის მართლმადიდებლობაში დაბრუნება გაეადვილებინა. ეკუმენისტები კი ასწავლიან, რომ მწვალებლების ნათლობა ნამდვილია ან კიდევ უარესი, განხილული მწვალებლები საერთოდაც არ არიან ერეტიკოსები. ზოგჯერ ეკლესია მწვალებლებთან დისკუსიებს მართავდა, მაგრამ არა იმის გამო, რომ მათ მართლმადიდებლებად თვლიდა, არამედ იმიტომ, რომ სურდა დაერწმუნებინა ისინი დაბრუნებოდნენ მართლმადიდებლობას. ეკუმენისტები კი პირიქით, ერეტიკოსებთან დიალოგებს გამუდმებით აწარმოებენ არა მართლმადიდებლობაზე მათ მოსაქცევად, არამედ ეკლესიის ერთობის აღსადგენად, რომელიც ეკლესიამ(როგორც მართლმადიდებლობაზე აღმატებულად განსაზღვრულმა) ისტორიული გაუგებრობების გამო დაკარგა. მ. ვასილის მიერ მაგალითად მოყვანილ „იკონომიებში“ ერთი შემთხვევაში ადგილი აქვს არადოგმატური ხასიათის ბოროტხმარებას, ხოლო მეორე მხრივ, იკონომიებით სწორად სარგებლობას; ერესები კი, რომლებსაც დროებით ჰქონდა ადგილი, იქადაგებოდა დაბალი სამღვდელოების ან  საერთოდაც ერისკაცების ან ყველაზე დიდი ცალკეული ეპისკოპოსის მიერ, მაგრამ არასოდეს რომელიმე სინოდის ან პატრიარქის მიერ. მ. ვასილის მიერ მოხმობილ მაგალითებში საუბარი არ არის ერესის მიერ შერყვნილ მთელს საპატრიარქო ინსტიტუტებზე, როგორც ეს დღეს ხდება.

მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ერისკაცთა თუ დაბალ სამღვდელო პირთა არასწორი ან მწვალებლური ქმედებები ეკლესიის ონტოლოგიურ სტატუსზე გავლენას არ ახდენენ. ეკლესია ერეტიკული მხოლოდ მაშინ ხდება, როდესაც მწვალებლობას ეპისკოპოსთა ჯგუფი მიიღებს. მრევლი და დაბალი სამღვდელოება ევქარისტიაზე დაფუძნებული საეკლესიო ერთობის ცენტრს არ წარმოადგენენ. ისინი ეკლესიაში მანამ რჩებიან, ვიდრე არ განიკვეთებიან ან თავიანთ ეპისკოპოსს მწვალებლობაში არ გაჰყვებიან. ეპისკოპოსი კი, გახდება რა ღია და ჯიუტი ერეტიკოსი, მყისვე განეშორება ეკლესიას, რადგან ეკლესიის მართლმადიდებლობა და საყოველთაობა სწორედ ეპისკოპოსზე დგას. როდესაც მღვდელმთავრები კარგავენ მართლმადიდებლობას, ისინი იმავდროულად აღარ წარმოადგენენ ეკლესიის ლოკუსს.

კანონიკური დარღვევები, რომლებსაც ეკლესიის არსებობის მანძილზე ჰქონდა ადგილი, არასდროს აღსრულებულა საჯაროდ განცხადებული ერესის საფუძველზე;  დღეს კი ანალოგიური დარღვევები სწორედ იმიტომ ხდება, რომ ეკუმენისტმა მღვდელმთავრებმა მართლმადიდებლობისთვის უცხო ეკლესიოლოგია მიიღეს. კერძოდ, სწავლება, რომ ერეტიკული სხეულები რაღაც არსით ეკლესიის ნაწილია. ეს შეხედულება პრაქტიკულად იმ საეკლესიო კანონების დარღვევით დასტურდება, რომლებიც ერეტიკოსებთან მიმართებაში მართლმორწმუნეების ქცევას არეგულირებენ.

მტკიცებულება 10.  ეკუმენიზმი კვდება. პატრიარქმა ბართლომეოსმა ათონელ ბერებს განუცხადა, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ჭეშმარიტი სწავლების სისავსე უპყრია, ხოლო ლათინები ცდომილებაში არიან და დაგმო ერთობლივი ლოცვები. ათენის ყოფილმა მთავარეპისკოპოსმა ქრისტოდულემ არამართლმადიდებლებთან ერთობლივი ლოცვები სინოდალურ დონეზე აკრძალა. მრავალი ადგილობრივი ეკლესია აკრიტიკებს ეკუმენიზმის ასპექტებს, საქართველოსა და ბულგარეთის ეკლესიები კი საერთოდაც გამოვიდნენ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოდან. ეს ყველაფერი ამტკიცებს, რომ ჩვენი პოზიცია გამართლებულია და თავისი ნაყოფი გამოაქვს.

პასუხი:  ეკუმენიზმთან მიმართებაში რეალურად ყველაფერი უარესობისკენ მიდის. ერთობლივი ლოცვები რეგულარულად ტარდება სწორედ პატრიარქ ბართლომეოსის მიერ, რომელიც რომში ეახლა პაპს, ერთობლივი ლოცვისთვის მიიწვია, მასთან ერთად ილოცა და მიიღო ის, როგორც ჭეშმარიტი ეპისკოპოსი. [39] 2006 წლის თებერვალში ბრაზილიის ქალაქ პორტ-ალეგრეში ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს მე-9 ასამბლეაზე ახალი რედაქციით ხელახლა იქნა დამტკიცებული „განშტოების თეორია“ და მას თითქმის ყველა „მართლმადიდებელი“ ეკლესიის დელეგატმა მოაწერა ხელი. ეს და სხვა მრავალი ფაქტი ცხადყოფს, რაოდენ უსარგებლოა ეკუმენისტების მოჩვენებით ორთოდოქსული განცხადებები, რომლებიც თვალთმაქცურად კეთდება ერთადერთი მიზნით, რომ კონსერვატორმა ახალმესტილეებმა ეკუმენისტები არ დატოვონ და არ შეუერთდნენ ჭეშმარიტ მართლმადიდებელ ეკლესიას. ასეთი ორპირობა ტიპიურია ყველა დროის მწვალებლებისათვის და არცერთ შემთხვევაში არ ნიშნავს, თითქოს ერეტიკოსი მართლმადიდებლობას დაუბრუნდა ან შეიძლება ის მიღებულ იქნას როგორც ასეთი. მწვალებელმა არიოზმა მართლაღმსარებლური განცხადება გააკეთა და ნიკეის სარწმუნოების სიმბოლოს მიღებაზე თანხმობა გამოთქვა, მაგრამ წმინდა ათანასემ მასთან ერთობა არ ისურვა, რადგან ბრწყინვალედ იცოდა, რომ სარწმუნეობის სიმბოლოს იგი გონებრივი რეინტერპრეტაციით საკუთარ ერესს არგებდა. ანალოგიურად, მონოფიზიტთა სახელით მოსაუბრე პატრიცი ეპიფანე მართლმადიდებლური მრწამსით წარსდგა წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის წინაშე: „თქუ ბოროტთა შინა დაუძლურებულო, ცუდად მხცოვანო, მწვალებლად შეგირაცხიეთა მეფე და ჩვენ ყოველნი და ქალაქი ჩვენი და მღვდელთმოძღვარნი, რომელ ესე ვითარნი სიტყუანი სთქუენ? ჭეშმარიტად უმეტეს შენსა ქრისტეანენი ვართ და მართლმადიდებელნი, ესრეთ გვრწამს ქრისტე, ვითარცა ყოველთა ზეცისა ძალთა, და ბუნებათა მისთა და ნებათა არა უარვჰყოფთ“ . [40]

ამის მიუხედავად წმინდა მაქსიმემ ამ ორთოდოქსულად გამართული აღმსარებლობის მიღებაზე უარი განაცხადა, რადგან შესანიშნავად უწყოდა, რომ ის თვალთმაქცური იყო, თუნდაც იმიტომ, რომ მონოთელიტები განაგრძობდნენ თავიანთი სწავლების პროპაგანდას და მათ დევნას, ვინც მათ არ ეთანხმებოდა.

ასევე ევტიქიმაც(ექსტრემული მონოთელიტობის მქადაგებელი), როდესაც ერესისთვის განსჯიდნენ, აღიარა მართლმადიდებელი სარწმუნოება, თუმცა წმინდა პროკლემ და კონსტანტინეპოლის მთელმა „ენდემუსას სინოდმა“ განკვეთეს იგი, რადგან უწყოდნენ, რომ ევტიქის წარმოთქმული სიტყვისაებრ როდი სწამდა, არამედ  მხოლოდ სასჯელის თავიდან აცილებას ლამობდა.

მსგავსი ორპირობის ნათელ მაგალითს წმინდა ნიკიტა აღმსარებელის ცხოვრებაში ვხვდებით. წმინდა ნიკიტა მონასტრის წინამძღარი იყო და IX საუკუნეში ხატმებრძოლობის პერიოდში მოღვაწეობდა. მის „ცხოვრებაში“ ვკითხულობთ:

„დაინახეს რა მწვალებლებმა, რომ  მამები(მართლმადიდებელი წინამძღვრები, რომლებმაც არ მიიღეს ხატმებძოლობა) უმალ მოკვდებოდნენ, ვიდრე მართლმადიდებელ სარწმუნოებას განუდგებოდნენ, მზაკვრობას მიმართეს და შესთავაზეს: ეკლესიაში პატრიარქ თეოდოტესთან (კონსტანტინეპოლის ხატმებრძოლი პატრიარქი)ერთად მხოლოდ ერთხელ ეზიარეთ წმინდა საიდუმლოს, ჩვენ სხვა არაფერს მოგთხოვთ და თქვენს მონასტრებს საკუთარი რწმენითა და შეხუდელებებით თავისუფლად დაუბრუნდებითო.

მწვალებლების ასეთი მზაკვრობით ცდუნებული მამები დაჰყვნენ მათ სურვილს. მოგვიანებით დარწმუნდნენ, რომ მოტყუებულები აღმოჩნდნენ, შეინანეს და ისევ ჭეშმარიტ გზას დაუბრუნდნენ. მაგრამ სანამ ასე მოხდებოდა, საპყრობილეებიდან განთავისუფლებულნი ღირს ნიკიტასთან მივიდნენ და ვედრებით არწმუნებდნენ მას თეოდოტესთან ზიარებას. წმინდა ნიკიტას  საპყრობილეში დარჩენა სურდა, სადაც ქრისტესთვის ევნებოდა, მაგრამ მამები თავისაზე იდგნენ და არწმუნებდნენ:  ჩვენთვის აქედან წასვლა და შენი აქ დატოვება შეუძლებელია. ისინი დიდს არაფერს ითხოვენ – მხოლოდ თეოდოტესთან ერთად ზიარებას; ჩვენი რწმენა ჩვენშივე დარჩება. ამ მძიმე ვითარებაში მცირედში დათმობა უფრო გონივრულია, ვიდრე ყველაფრის დაღუპვაო.

წმინდა ნიკიტას წინაშე სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის არჩევანი იდგა. მას არ ეშინოდა ტანჯვა-წამების და სიცოცხლეს მართლმადიდებლობისთვის სიკვდილს ანაცვალებდა, მაგრამ მოუსმინა პატიოსან ძმობას, რომელთა მართალი სარწმუნოება და ღვთივსათნო ცხოვრება მისთვის კარგად იყო ცნობილი და საბოლოოდ დამორჩილდა მათ. წმინდა ნიკიტა და სხვა დანარჩენი წინამძღვრები ცრუპატრიარქთან ერთად მივიდნენ სამლოცველოში, რომელიც მამების საცდუნებლად ხატებით საგანგებოდ იყო მორთული, რათა წმინდა ხატთა მხილველ ბერებს პატრიარქის მართლმადიდებლობა ერწმუნათ. თეოდოტემ წირვა აღავლინა და ყველანი მისი ხელიდან ეზიარნენ, მანამდე კი ასეთი სიტყვები მოისმინეს: „ვინც იესო ქრისტეს წმინდა ხატებს თაყვანს არ სცემს, დაე, ანათემა იყოს მასზე“. თვალთმაქცმა პატრიარქმა ეს იმიტომ კი არ წარმოთქვა, რომ ხატთა თაყვანისცემას აღიარებდა, არამედ იმიტომ, მამები მასთან ერთად ზიარებაზე რომ არ შეორგულებულიყვნენ.

ამის შემდეგ ყველა თავის მონასტერს დაუბრუნდა. ღირსი ნიკიტა კი ცბიერ და ცრუპატრიარქ თეოდოტესთან ზიარების გამო მწუხარებამ შეიპყრო. ღირსმა მამამ მართალი გზიდან მცირე გადახრა სრულ ცდომილებად ჩათვალა. ის დაბრუნდა კონსტანტინეპოლში და იმპერატორს განუცხადა:

„საკუთარ რწმენას არ ვუღალატებ, ჩემს აღმსარებლობაზე ვდგავარ და მუდამ მასზე ვიდგები. იგი უპყრიათ ჩემს მამებს, მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპისკოპოსებს… ღმერთია მოწმე, რომ ახლა ვწუხვარ იმაზე, რაც ჩავიდინე და ვნანობ, რომ ცრუპატრიარქ თეოდოტესთან ერთად ვეზიარე. სრულიად დარწმუნებული იყავი, რომ ამიერიდან თქვენთან ერთობა აღარ მაქვს, წმინდა მამათა გარდამოცემა მიპყრია, რასაც თავიდანვე შევუდექი“. [41]

ეს ისტორია გვასწავლის: პირველი, მწვალებლებთან ერთობის გამართლება იმ მიზეზით, რომ ეს ჩვენთვის ან სხვებისთვის სასარგებლოა ან გარკვეულ პირობებში მიზანშეწონილი, არ შეიძლება. მეორე, წმინდა მამები მწვალებლებთან ზიარებას ერესის მიღებასთან ათანაბრებდნენ: მართლამადიდებლურ მრწამსს რომც ვაღიარებდეთ, ეს ვერაფრით დაგვეხმარება, თუკი მწვალებელ ეპიკოპოსთან ერთობას არ გავწყვეტთ. და მესამე, ერეტიკოსი მართლმადიდებლობის სრულ მიმდევრადაც რომ წარმოაჩენდეს თავს, მასთან ზიარება დაუშვებელია, ვიდრე გულწრფელად არ შეინანებს და ვიდრე ეკლესია არ მოუხსნის ბრალდებას ან თუნდაც ეჭვმიტანილობას მწვალებლობაში.

VII მსოფლიო კრების პირველ სხდომაზე წმინდა მამები ერეტიკოსთაგან გამოვლენილი მზაკვრობის პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ.

წმინდა კრებამ დაადგინა: „თუკი ეპისკოპოსები, რომელთა საქმეებსაც განვიხილავთ, მთელი გულით მოგვცემენ თანხმობას, მადლობა ღმერთს და მათ; მაგრამ თუკი მზაკვრობენ, დაე, ღმერთმა განსაჯოს ისინი, როგორც არიოზი, ნესტორი და მათი მსგავსნი განსაჯა“. მაშინ ეპისკოპოსებმა, რომელთა საქმეებიც განიხილებოდა, საკუთარ თავზე ასეთი წყევლა წარმოთქვეს: „ჩვენ არ ვმზაკვრობთ. თუკი არ ვაღიარებდეთ კათოლიკე ეკლესიის სარწმუნოებას, დაე, ანათემა იყოს ჩვენზე, სახელითა მამისათა, და ძისათა, და სულისა წმინდისათა“.

მართლმადიდებელთა მიერ ერეტიკოსის მიღება მხოლოდ მათი ფარისევლური და ბუნდოვნად ორთოდოქსული აღმსარებლობის საფუძველზე არ შეიძლება. VII მსოფლიო კრების ოქმები გვიჩვენებს, რომ მწვალებელმა თავისი ერესის ასპექტი სრულად უნდა დაგმოს და გულწრფელი სინანული აჩვენოს. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება იგი ეკლესიის წიაღს დაუბრუნდეს. მითუმეტეს ეს ეხება მთავარ ერესიარხებს, როგორიცაა კონსტანტინეპოლის პატრიარქი ბართლომე და მოსკოვის პატრიარქი კირილე, რომლებიც აქტიურად ავრცელებენ მწვალებლობას და თავიანთი მოღვაწეობით რყვნიან მართლამადიდებლურ სწავლებას. ეკუმენისტი ეპიკოპოსები დროდადრო გულდასმით შედგენილ განცხადებებს აქვეყნებენ, რომლებიც ორთოდოქსულად ჟღერს, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ჭეშმარიტება უპყრიათ, არამედ იმიტომ, რომ ხელი შეუშალონ კონსერვატორი ახალმესტილეების გადასვლას ჭეშმარიტ მართლმადიდებელ ეკლესიაში. [42] ეს რომ ნამდვილად ასეა, იმით მტკიცდება, რომ მთლიანობაში ეპისკოპოსები თავიანთ კონსერვატორ მიმდევრებს ყოველ ნაბიჯზე უპირისპირდებიან, საყვედურს უცხადებენ და დისციპლინარულ სასჯელსაც კი მიმართავენ მათ წინააღმდეგ, როცა ისინი საკმაოდ ხმამაღლა აპროტესტებენ ეკლესიაში მძვინვარე  მწვალებლობას. [43]

ნაწილი 4. ძველმესტილე ეკლესია ანუ ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ქრისტიანები

1924 წელს, როდესაც საბერძნეთის ეკლესია ახალ კალენდარზე გადავიდა, მილიონზე მეტმა მორწმუნემ მის მიღებაზე უარი განაცხადა და განხეთქილების შემომტან იერარქებთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტა არჩია. მართალია ძველმესტილეებს ეპისკოპოსთა მნიშვნელოვანი ნაწილი თანაუგრძნობდა (კალენდრის რეფორმა გატარდა არა მოსახლეობის მასობრივი მოთხოვნის გამო, არამედ საბერძნეთის მთავრობის ზეწოლით, რომელიც ეკლესიის მოდერნაზიციასა და ლიბერალიზაციას ცდილობდა), მაგრამ 1935 წელს ოფიციალურად მხოლოდ სამმა ეპისკოპოსმა უარყო ახალი კალენდარი. ისინი საბერძნეთის ჭეშმარიტ მართლმადიდებელ ეკლესიას ჩაუდგნენ სათავეში, რასაც საპასუხოდ ახალმესტილეების მხრიდან სამივე ეპისკოპოსის დამხობა და მართლმადიდებლების სასტიკი დევნა მოჰყვა. ისინი პოლიციის ძალით იჭრებოდნენ ეკლესიებში და წყვეტდნენ ღმრთისმსახურებას, წმინდა ბარძიმს აქცევდნენ და წმინდა ძღვენს ფეხით თელავდნენ, მღვდლებსა და ბერ-მონაზვნებს ძალით კრეჭდნენ და ციხეებში ამწყვდენდნენ, მორწმუნეებს სცემდნენ(ზოგიერთი სიცოცხლესაც კი გამოასალმეს) და უხეშად არღვევდნენ მათ ძირითად სამოქალაქო უფლებებს: განათლების მიღებისა და ქორწინების უფლებას.

სამწუხაროდ, შემდგომში ჭეშმარიტ მართლმადიდებელთა ძირითად სინოდს რამდენიმე მცირე, მაგრამ საკმაოდ ხმაურიანი დაჯგუფება გაემიჯნა, რამაც წარმოშვა ახალმესტილეთა შორის პოპულარული მითი იმის შესახებ, რომ ძველმესტილეები უთვალავ კონფლიქტურ იურისდიქციებად დაქუცმაცდნენ. ეს შეხედულება მცდარია, რადგან ჭეშმარიტ მართლმადიდებელთა დიდი უმრავლესობა (დაახლოებით 70%) საბერძნეთის ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესიის თავდაპირველ სინოდს მიეკუთვნება. [44]

საგულისხმოა, რომ ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები არა მხოლოდ საეკლესიო კალენდრის, არამედ წმინდა მამათა სწავლებისა და სულიერი ტრადიციების ერთგულნი დარჩნენ. მათ ისევ უპყრიათ ის კეთილმსახურება, რომელიც მუდამ იყო ეკლესიაში და რომელსაც მოკლებულნი არიან ეკუმენისტები: მარხვების დაცვა, წმინდა მამათა კითხვა, ღმრთისმსახურების ყოვედღიური ციკლი, ღამისთევის ლოცვები, შინაგანი ლოცვისა და გონების დაცვის ისიქასტური ტრადიციები, მონაზვნობის, როგორც ინსტიტუტის სიძლიერე, რადგან სწორედ მონაზვნობა იყო ყოველთვის მართლმადიდებლობის საყრდენი, პირველი რომ ებმებოდა ნებისმიერ მწვალებლობასთან ბრძოლაში, რაც კი ოდესმე აღმოცენებულა. მართლაც, ჩვეულებრივ, ეკლესიის წიაღში მწვალებლობა სწორედ რომ ყველაზე უღმერთო ნაწილს შემოაქვს, ყველაზე ღმრთისმოშიში ნაწილი კი უარყოფს ინოვაციებს. ეს ტენდენცია დღევანდელ ვითარებაშიც დასტურდება. ეკლესიაში ეკუმენიზმის სენისა და ახალი კალენდრის შემომტანი იერარქები სეკულარისტები, მოდერნისტები და მედასავლეთენი იყვნენ, მაშინ როცა ცვლილებებს  ძირითადად მონაზვნები და მართლმადიდებლური ფრონემას ერთგული მორწმუნენი აღუდგებოდნენ წინ. ასევეა ახლაც: არა მხოლოდ სარწმუნოებრივი განსხვავება, არამედ სხვაობა ღმრთისმსახურებასა და აზროვნების წესში განყოფს ეკუმენისტებს ჭეშმარიტი მართლმადიდებლებისაგან.

მტკიცებულება 11.  ჭეშმარიტი მართლმადიდებლების მრავალ ჯგუფად დაყოფის ფაქტი იმაზე მეტყველებს, რომ ისინი განხეთქილების მოქმედნი არიან და სქიზმატური მენტალიტეტი გააჩნიათ. კერძოდ, არასწორად განმარტავენ რა მოციქულთა 31-ე კანონს, რომელიც ეპისკოპოსისაგან განშორების ნებას მხოლოდ მის მიერ „სიმართლისა და კეთილმსახურების“ წინააღმდეგ შეცოდების შემთხვევაში რთავს. ისინი ამ ფრაზის უკიდურესად ფართო ინტერპრეტაციით განხეთქილებას პრაქტიკულად ნებისმიერ შემთხვევაში ამართლებენ.

პასუხი:  ის, რომ არსებობს დაყოფა, სხვა არაფერზე მეტყველებს, გარდა ადამიანის დაცემული ბუნების სისუსტისა. მსოფლიოში მრავალი რელიგიის არსებობა არ ნიშნავს, რომ ღმერთის რწმენა სიმცდარეა და ათეიზმი ჭეშმარიტება. სინამდვილეში, ერთი რელიგიაა ჭეშმარიტი, სხვა დანაჩენი კი მცდარი. მრავალი ეკლესიის არსებობა, თითოეული ქრისტიანულად რომ სახელდებს თავს, არ ამტკიცებს ზოგადად ქრისტიანობის სიმცდარეს. უბრალოდ, ჭეშმარიტი მათგან ერთი ქრისტიანული ეკლესიაა, სხვები კი მცდარი. ასევე, ძველმესტილე ეკლესიაში რამდენიმე სინოდის არსებობა არ ასაბუთებს, რომ ძველი კალენდარი მთლიანობაში სქიზმატურია, არამედ იმაზე მეტყველებს, რომ ერთი სინოდი ისტორიული და ავთენტურია, დანარჩენები კი მას გამოეყვნენ.

გარდა ამისა, შიდა განყოფებისაგან თავისუფალნი არც ახალმესტილეები და ეკუმენისტები არიან. უკრაინის ეკლესია სამ ძირითად და მრავალ მცირე ნაწილად დაიყო; მაკედონიის ეკლესიამ ავტოკეფალია გამოაცხადა და დანარჩენი საპატრიარქოები თავს არიდებენ მას; ბულგარეთისა და ჩერნიგოვის ეკლესიებმა თავისი წიაღიდან წარმოშვეს დამოუკიდებელი „კონტრ ეკლესიები“, იერუსალიმის საპატრიარქოში ორი პატრიარქია, ერთმანეთს რომ არ აღიარებენ. და არსებობს წარმოუდგენელი ოდენობის ვაგანტთა ჯგუფი, რომელთაგან თითოეული ამა თუ იმ ოფიციალური ეკლესიისაგან სამოციქულო მემკვიდრეობითობას ითხოვს. გარდა ამისა, ოფიციალური საპატრიარქოები ერთმანეთის მიმართ ხშირად ძალიან მტრულად არიან განწყობილნი. კერძოდ, კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს აქვს არაკანონიკური ავტონომიური ეკლესიების შექმნისა და მხარდაჭერის ტენდენცია სხვა საპატრიარქოების, განსაკუთრებით მოსკოვის ისტორიულ ტერიტორიებზე.

მართალია, მოციქულთა 31-ე კანონი იმგვარად შეიძლება განიმარტოს, რომ განხეთქილება პრაქტიკულად ნებისმიერი მიზეზით იქნას გამართლებული, მაგრამ ეს კანონი ეპისკოპოსისაგან განშორების ნებას მისი მწვალებლობის საფუძველზე ნამდვილად გვაძლევს(ასე რომ არ იყოს, მაშინ სიტყვები „სიმართლითა და კეთილმსახურებით“ აზრს სრულიად მოკლებული იქნებოდა). ძველმესტილეები სწორედ რომ ერესის გამო გაემიჯნენ  ახალმესტილეებს. თუკი შემდგომში რომელიმე მცირე ჯგუფი ძველმესტილე სინოდს გამოეყო და თავი მოცემული კანონის საფუძველზე გაიმართლა, ეს ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესიის კი არა, არამედ მხოლოდ იმათ დისკრედიტაციას ახდენს, ვინც მოციქულთა 31-ე კანონით ბოროტად სარგებლობს.

მტკიცებულება 12.  1955 წელს ძველმესტილეთა ძირითადი ნაწილი ეპისკოპოსთა გარეშე დარჩა. ეს ფაქტი იმაზე მეტყველებს, რომ ისინი ღმერთმა მიატოვა.

პასუხი:  ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესია ამ ჩიხში ახალმესტილეთა მხრიდან დაუნდობელი და სისხლიანი დევნის გამო აღმოჩნდა. მათ მუქარითა და ძალის გამოყენებით შეძლეს ჩვენი ეკლესიის სუსტი ეპიკოპოსების გადაყვანა განხეთქილების შემომტან ახალმესტილე ეკლესიაში. საბოლოოდ ჩვენ მხოლოდ ერთი მღვდელმთავარი – ფლორინის ეპისკოპოსი ქრიზოსტომოსი(სტავურიდისი) დაგვრჩა და 1955 წელს, მისი გარდაცვალების შემდეგ, იერარქების გარეშე აღმოვჩნდით. ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესია არ არის პირველი ადგილობრივი ეკლესია, რომელსაც მსგავსი უბედურება ეწია. ისტორიაში არაერთი შემთხვევა ყოფილა, როდესაც ეკლესია დევნის გამო განადგურებულა. მაგალითად, ჩრდილოეთ აფრიკის ეკლესიამ, რომელიც ოდესღაც ყვაოდა, მუსულმანთაგან დაპყრობის შემდეგ ისეთი დევნა განიცადა, რომ დღეს იქ, სადაც ადრე მილიონობით მართლმადიდებელი ცხოვრობდა, ერთიც აღარ დარჩა. ეს სამწუხარო ვითარება, დისკრედიტაციას არა ძველმესტილეებს, არამედ პირიქით, ახალმესტილეებს უწევს, თავიანთ ინოვაციებს ძალადობით რომ ამკვიდრებდნენ. ამასთან ის ფაქტი, რომ ბერძენ ძველმესტილეებს ხუთი წლის მანძილზე არ ჰყავდათ ეპისკოპოსი, არ ნიშნავს იმას, რომ ისინი ლეგიტიმურ ლოკალურ ეკლესიას არ წარმოადგენდნენ. XVI საუკუნეში მალოროსიის ყველა ეპიკოპოსი უნიატი გახდა და მორწმუნეები იერარქის გარეშე აღმოჩნდნენ, მაგრამ მართლმადიდებლობას არსებობა არ შეუწყვეტია.

იმავეს ვკითხულობთ წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის „ცხოვრებაში“. როცა მონოთელიტებმა მას ჰკითხეს: „რომლისა ეკლესიისა ხარ ბიზანტიისაი, ანუ ჰრომისაი, ანუ ანტიოქიისაი, ანუ ალექსანდრიისაი ანუ იერუსალიმისაი, რამეთუ აჰა ესერა ამათ ყოველთა, ერითურთ მათით, ერთობაი ქმნეს და ერთსა ზრახვასა და ერთსა სარწმუნოებასა ზედა შეითქუნეს; აწ უკუეთუ შენცა კათოლიკე ეკლესიისა შვილი ხარ, შემოგუერთე, ნუუკუე გეპყრას გზაი უცხოი ყოველთა ეკლესიათაგან და შეგემთხვიოს, რომელსა არა მოელი“, ამაზე ღირსმა მამამ უაღრესად განბრძნობილი პასუხი გასცა: „კათოლიკე ეკლესიად მართლაღსაარებასა სახელისა მისისასა უწოდა მაცხოვარმან, ოდეს იგი ნეტარებაი მისცა ნეტარსა მოციქულსა პეტრეს და თქუა: „ამას კლდესა ზედა, ესე იგი არს მართლაღსარებასა აღვაშენო ეკლესიაი ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას“(მათე 16,18). აწ უკუე მაუწყეთ, თუ რომელსა პირსა, ანუ რომელსა სიტყუასა ზედა იქმნა ერთობაი ეგე, და უკუეთუ კეთილად იქმნა, არცა მე უცხო ვიქმნე მართლისა წესისაგან“. [45] როდესაც წმინდა მამამ შეიტყო, რომ ეს საპატრიარქოები არა ჭეშმარიტი სარწმუნოების, არამედ მწვალებლობის საფუძველზე იყვნენ გაერთიანებულნი, მათთან ზიარებაზე უარი განაცხადა, თუნდაც ამ ნაბიჯით მას ეპისკოპოსის გარეშე დარჩენა რგებოდა. სხვა დროს კი იმავე მოთხოვნაზე ღირსმა მამამ მიუგო: „ნუ იყოფინ, არ ვეზიარები… სულმან წმიდამან პირითა პავლე მოციქულისაითა ანგელოზთა თვისცა თქუა: „გინა თუ ანგელოზი ზეცით მოვიდესო და გახარებდეს თქუენ გარეშე მისა, რომელ გახარე, შეჩუენებულ იყავნ“(გალატ. 1,8). აწ უკუე მე მართლისა სარწმუნოებისაგან არა მივსდრკები“. [46] წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის სულისკვეთების მიმბაძველი ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესია მცირე ხნით აღმოჩნდა ხსენებულ მდგომარეობაში. ღმერთმა აკურთხა იგი ძნელბედობის ჟამს გამოჩენილი სიმტკიცისათვის – საზღვარგარეთის რუსულმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ხელი დაასხა ეპისკოპოსებს და ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკურობა ოფიციალურად აღიარა.

მტკიცებულება 13. 1960 წელს ძველმესტილეების ძირითად ნაწილს ეპისკოპატი აღუდგინა საზღვარგარეთის რუსულმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, რომელიც იმ პერიოდში სრულ ევქარისტიულ კავშირში იყო ახალმესტილე ეკლესიებთან. ასე რომ, ძველმესტილეები საკუთარ თავთან წინააღმდეგობაში მოდიან, როცა ერთი მხრივ, ახალმესტილე ეკლესიას მწვალებლურად აცხადებენ, მეორე მხრივ კი ხელდასხმას იღებენ ერეტიკოსებთან ევქარისტიულ კავშირში მყოფი ეკლესიისაგან. ძველმესტილეები სცოდავენ იმაში, რომ მიზნებს საშუალებების გასამართლებლად იყენებენ.

პასუხი:  როდესაც რომელიმე ადგილობრივი ეკლესია ერესსა ან სქიზმაში ვარდება, აქედან ავტომატურად არ გამომდინარეობს, რომ შეცდომილ ეკლესიასთან ევქარისტიულ კავშირში მყოფი მართლაღმსარებელი ეკლესიებიც მეყვსეულად განვარდებიან ეკლესიისაგან. არსებობს გარკვეული პერიოდი(იხ. III მტკიცებულების პასუხი), რომლის მანძილზეც მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გარდაუვალია მწვალებლობაში ჩავარდნილ ან განხეთქილების მოქმედ ეკლესიასთან ევქარისტიულ კავშირში ყოფნა, ისევე როგორც ადგილობრივი ეკლესიის წევრებისთვის არის საჭირო დროის რაღაც მონაკვეთი იმის გასარკვევად, საკუთარი ეკლესიის წიაღში ნამდვილად არსებობს თუ არა ერესი, რომელსაც უნდა გაემიჯნო. თუკი კომუნიკაციების სიძნელე, საგარეო საქმეებისადმი ინდეფერენტულობა და ფოკუსირება შიდა პრობლემებზე, რითაც მოცულნი არიან ეპისკოპოსები და მათი უშუალო მოქმედების სფეროს მიღმა არსებულ სიტუაციაში გარკვევასთან დაკავშირებული სირთულეები ადგილობრივი ეკლესიის წევრებს უშლის ხელს საკუთარ იერარქებთან ერთობის დაუყოვნებლივ გაწყვეტაში, მაშინ ეპისკოპოსებისთვის, რომლებიც სხვა ავტოკეფალურ ეკლესიას ეკუთვნიან, ეს უფრო მეტ სირთულეს წარმოადგენს. თითოეულ ადგილობრივ ეკლესიას იმაში დასარწმუნებლად მეორე ადგილობრივი ეკლესია მწვალებლობასა ან განხეთქილებაში ნამდვილად ჩავარდა თუ მხოლოდ ცალკეულ დარღვევებსა ან გაუგებრობებშია ბრალეული, დროის განსაზღვრული პერიოდი ესაჭიროება, რომლის ხანგრძლივობასაც განსხვავებული გარემოებები განაპირობებს.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ საზღვარგარეთის რუსულ მართლმადიდებელ ეკლესიას კომუნისტებისაგან თავის დაღწევის შემდეგ საკუთარი თვითგადარჩენისა და ნორმალური საეკლესიო ცხოვრების აღდგენის ამოცანათა გადაჭრა ესაჭიროებოდა, საეჭვოა რომ დასაწყისშივე შეძლებოდა ეკუმენიზმისა და ახალი კალენდრის თეოლოგიური შედეგების გაანალიზება. მხოლოდ რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ, რაც თავისი შიდა მდგომარეობის სტაბილიზება მოახერხა და შესაძლებლობა მიეცა ეკუმენიზმისა და ახალი კალენდრის პრობლემების შეფასებისა, იგი მალევე მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ეკუმენიზმი მწვალებლობას წარმოადგენს. ამ მიზეზით მან მყისვე გაწყვიტა ევქარისტიული კავშირი ახალმესტილე და ეკუმენისტურ ეკლესიებთან, ჭეშმარიტ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან დაამყარა სრული ერთობა და შემდგომში ანათემას გადასცა ეკუმენიზმი. [47]

ნაწილი 5.  დასკვნა

მ. ვასილის სტატია და შესაბამისად, ანალოგიურ არგუმენტებზე დაფუძნებული ახალ კალენდართან დაკავშირებული პოლემიკა განმტკიცებული არ არის წმინდა მამათა სწავლებით, რაც აუცილებელია იმის გასამართლებლად, რომ ადამიანი ერთობაში უნდა დარჩეს განუკანონებელ ერეტიკოსებთან. ამგვარად, მას არ ძალუძს ძველმესტილეების დადანაუშაულება წმინდა მამებისეული მოწმობების დარღვევაში, რომელთა ყურადღებით შესწავლაც გვიჩვენებს, რომ ტრადიციონალისტი მართლმადიდებლების პოზიცია მთლიანად გამართლებულია. მსოფლიო მართლმადიდებლობის საზღვრებში ერესი სხვადასხვა დონეზე იქადაგება. არსებითი მნიშვნელობისაა, როდესაც მწვალებლობას ეპისკოპოსი ქადაგებს. ეკლესიის მამების ერთსულოვანი თანხმობა იმაში მდგომარეობს, რომ საჭიროა მათგან განცალკევება, ვინც სარწმუნოებას მოციქულთაგან მემკვიდრეობით მიღებული ტრადიციების საწინააღმდეგოდ ასწავლის.

მ. ვასილისა და მასთან ერთსულოვანი კონსერვატორი ახალმესტილეების არა მხოლოდ დასკვნებია არასწორი, არამედ მცდარია მათი არგუმენტაციის მეთოდიც. ისინი უგულებელყოფენ ეკლესიის წესებსა და პრინციპებს, როგორც მოუხერხებელს და ეკლესიის ისტორიასა და წმინდა მამათა ნაწერებს იმ მიზნით გამოიკვლევენ, რომ მოიძიონ გამონაკლისი შემთხვევები, რომლებიც პრაქტიკულად ნებისმიერი საყვარელი თეორიის დასაცავად შეიძლება იქნას გამოყენებული. ამ გამონაკლისთაგან ისინი ახალ წესებს ადგენენ და შეურაცხყოფენ მათ, ვინც ეკლესიის სწავლების ერთგულია. მაგრამ რა არის ეკლესიის მიერ დადგენილი ავტორიტეტული სწავლება? არა სხვა რამ, თუ არა consensus patrum, ურთიერთთანხმობაში მყოფ წმინდა მამათა უნივერსალური ხმა. რამდენადაც მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტებანი თავის დროებით გამოხატულებას სწორედ წმინდა მამათა თანხმობასა და ეკლესიის მრავალსაუკუნოვან გარდამოცემაში ჰპოვებენ, ცხადია რომ ახალი იდეების ფორმულირება, დაფუძნებული გამონაკლისებზე და არა კანონებზე, უმცირესობის და არა უმრავლესობის აზრზე, დევიაციაზე და არა ნორმებზე, ეკლესიის მამათა მთელი სწავლების უარყოფას ნიშნავს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს არის არაორთოდოქსული აზროვნება – ისეთი, რომელიც მწვალებლობის გასამართლებლად ხშირად გამოიყენებოდა და რაც, თავისთავად, ერეტიკული მეთოდოლოგიის ნაირსახეობას წარმოადგენს.

ადვილად შესაძლებელია თვითკმაყოფილებამ მოგვიცვას, ეკლესიის დამკვიდრებული სტრუქტურებით ზედმეტად გარანტირებულად ვიგრძნოთ თავი და დავასკვნათ, რომ წარსულს ჩაბარდა ეკლესიის წიაღში ოდესღაც აღმოცენებული ერეტიკული მოძრაობანი: ბოლოს და ბოლოს, საუკუნეები გავიდა მას შემდეგ, რაც მართლმადიდებელი ეპისკოპოსების დიდმა ჯგუფმა ახალწარმოქმნილ ერესს უკანასკნელად დაუჭირა მხარი; დროთა გავლენამ შესაძლოა უსაფრთხოების გრძნობა შექმნას, მაგრამ არ არსებობს არანაირი საფუძველი, რომლის მიხედვითაც ჩვენს დროში არ შეიძლებოდეს მწვალებლობის აღმოცენება და ეკლესიას ცრუ სწავლებით შეპყრობა ისევე არ ემუქრებოდეს, როგორც წარსულში არიანელების, მონოთელიტების თუ სხვა მწვალებლების მიერ. „ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან“ ეკლესიას, მაგრამ დიდი ნაწილი უეჭველად ისევე განვარდება მისგან, როგორც წარსულში არაერთგზის მომხდარა. ამ ფაქტის არ აღიარების სურვილმა, სავარაუდოდ, შერწყმულმა გარდაუვალ სიძნელეებთან, ამა სოფლის ძლიერთა მხარდაჭერას მოკლებული ორგანიზაციის ცხოვრებას რომ ახლავს თან, შეიძლება გულწრფელი და კეთილგანზრახული ადამიანებიც კი მიიყვანოს ეკლესიის წევრისთვის სრულიად შეუსაბამო მდგომარეობამდე. მაგრამ ეკლესიის ისტორიისა და მამათა ნაშრომების კეთილსინდისიერი და გულმოდგინე შესწავლა(წმინდა ტრადიციების ერთგულებისა და კეთილმსახური ცხოვრების წესის დაცვის კონტექსტში) შესაძლებლობას იძლევა მკაფიოდ განისაზღვროს მართლმადიდებლური სწავლება ნებისმიერი სახის წინააღმდეგობის დასაძლევად. ადამიანი, რომელსაც აქვს მტკიცე გადაწყვეტილება დაიცვას საკუთარი სინდისი, თუნდაც ეს მსხვერპლის გაღებას მოითხოვდეს, აუცილებლად აირჩევს ტრადიციონალისტი მართლმადიდებლის პოზიციას: ევქარისტიულ კავშირს გაწყვეტს მწვალებლობის მქადაგებელ ეკლესიებთან და დაემორჩილება წმინდა სამოციქულო მართლმადიდებელი სარწმუნოების ჭეშმარიტად აღმსარებელ ეპისკოპოსებს.

შენიშვნები

[1] იგავ. 9, 8-9

[2] ამაზე მიუთითებს „პიდალიონი“ იგივე „Кормчая“ (ანუ „საჭე“ – სლავური სჯულის კანონი). კანონთა სტანდარტული კომენტარები.

[3] „დიდი სჯულის კანონი“ კონსტანტინეპოლის ორგზისი კრების კანონი 15. რომელთა უწინარეს საკრებო განჩინებისა განაშორნეს თავნი თვისნი ზიარებისაგან ეპისკოპოსად სახელდებულისა მის, რაჟამს მან მწვალებლობაი იგი საეროდ ქადაგოს და დაუბურველითა თავითა ეკლესიასა შინა ასწავოს, ეგევითარნი იგი არა ხოლო კანონთამიერისა განკანონებისაგან თავისუფალ არიან, არამედ ვითარცა მოშურნენი მართლმადიდებლობისანი პატივისაცა ჯეროვნისა ღირს იქმნენ, რამეთუ არა ეპისკოპოსი, არამედ ცრუ ეპისკოპოსი და ცრუ მოძღვარი განიკითხეს და არა განხეთქილებითა განჭრეს ერთობაი ეკლესიისაი, არამედ განხეთქილებათა და განყოფათაგან ხსნაი ეკლესიისაგან ისწრაფეს“

[4] ტიტე 3,10-11 

[5] აქ და შემდგომ ხაზგასმა ეკუთვნის ავტორს

[6] წმ.კვიპრიანე კართაგენელი, წერილი 72. 10. 3. 173; რუს. – Киприан Карфагенский, свщмч. 60. Письмо к Юбаяну о крещении еретиков

[7] წმ. კვიპრიანე კართაგენელი, წერილი 73. 2. 3. 37-41; რუს. Киприан Карфагенский, свщмч. 61. Письмо к Помпею против письма Стефана о крещении еретиков

[8] წერილი 74, 5.3. 101-105;  რუს. Фирмилиан, епископ Кесарийский в Каппадокии, Киприану, против письма Стефана

[9] წერილი 75, 69.2.89-93  რუს. Киприан Карфагенский, свщмч. 62. Письмо к Магну о крещении Новациан и о получивших крещение в болезни

[10] წმ. მაქსიმე აღმსარებელის ცხოვრება, წმ დიმიტრი როსტოველის მიხედვით

[11] და თავად პიროსიც, მომდევნო ორ კრებაზე.

[12] წმ. ექვთიმე მთაწმინდელი, ცხოვრება ღირსისა მამისა მაქსიმე აღმსარებელისა

[13] Καλλινίκου Μοναχού, Βίος γίου πατίου το ν Ρουφινιανας, ed. G.J.M. Bartelink, Vie d’Hypatios (Sources Chrétiennes 177. Paris: Éditions du Cerf, 1971): 32.12-14

[14] Στεφάνου Διακόνου, Βίος γίου Στεφάνου το Νέου, ed. M.-F. Auzépy, La Vie d’ Étienne le Jeune par Étienne le Diacre (Birmingham Byzantine and Ottoman monographs 3. Aldershot/Brookfield: Variorum, 1997): 44.9-23

[15] Mansi, 12, 1011с

[16] იქვე, 1022с

[17] იქვე, 1050d

[18] იქვე, 1050e

[19] Conciliorum Oecumenicorum Generaliumque Decreta, 310.38-41

[20] წმ. კვიპრიანე კართაგენელი, წერილი მაგნისადმი, ნოვაციანელთა ნათლობის შესახებ რუს. Киприан Карфагенский, свщмч. 62. Письмо к Магну о крещении Новациан и о получивших крещение в болезни

[21] აქ აუცილებელია დაზუსტება: თუკი საკუთრივ რომელიმე ეპისკოპოსი ქადაგებს მწვალებლობას, ორგზისი კრების მე-15 კანონი შეიძლება გავიგოთ, როგორც საკრებო განჩინებამდე ერთობის გაწყვეტის ნებართვა მხოლოდ ამ ეპისკოპოსთან და არა აუცილებლად იმავე ეკლესიის სხვა მღვდელმთავრებთანაც. ჩანს, მ. ვასილი გულისხმობს, რომ ძველმესტილეებმა შეცდომა დაუშვეს, როცა ერთობა გაწყვიტეს მთელ თავიანთ სინოდებთან, რომელთა ეპისკოპოსთაგან მხოლოდ რამდენიმე ცდებოდა. მაგრამ ეს სიმართლეს არ შეესაბამება, რადგან მწვალებლობა საპატრიარქოთა მთელი ინსტიტუტის მიერ იქნა მიღებული(როგორც სტატია გვიჩვენებს). არცერთ ეკუმენისტურ სინოდს ერესის ქადაგების გამო ერთი ეპისკოპოსიც კი არასოდეს უმხელია, ვინაიდან ყოველი ასეთი სინოდი მწვალებლობას სინამდვილეში თავადვე იზიარებს. ერესთან მიმართებაში კანონიკური სამართლის სტანდარტული პროცედურა მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოქმედებს, როდესაც თავად სინოდი მთლიანად მართლმადიდებელია. ამაში კონსერვატორი ახალმესტილე ფლორინელი მიტროპოლიტის ავგუსტინეს მაგალითით დავრწმუნდებით. მან ავსტრიის მიტროპოლიტ სტილიანეს ოფიციალური ბრალდება წაუყენა უკიდურესი მწვალებლობის გამო, მაგრამ მსოფლიო საპატრიარქომ საქმის განხილვაზე უარი განაცხადა, მიუხედავად ბრალდების წლების მანძილზე მრავალგზისი განმეორებისა. ამგვარი ქმედება მიტროპოლიტ სტილიანეს ეკუმენისტური აქტივობისადმი საპატრიარქოს სრული მხარდაჭერით აიხსნება. როცა მწვალებლობა მოიცავს მთელ სინოდს, მთელი სინოდისგან  განშორება არის საჭირო.

[22] შეიძლება შემოგვედავონ, რომ ეკლესიის წიაღში მყოფთაგან ერესს ბევრი ქადაგებდა, მაგრამ მათთან ერთობა არ გაუწყვეტიათ. მაგალითად, ორიგენე ან თეოდორე მოფსუეტელი. ასეთ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია ის, რომ ამგვარნი არა სინოდის, არამედ საკუთარი სახელით საუბრობდნენ და მათი მწვალებლობით ეკლესიის სისავსე შებღალული არ ყოფილა. ორიგენე(რომელიც მხოლოდ მღვდელი იყო) ჯერ კიდევ სიცოცხლეშივე განკვეთა მისმა ეპისკოპოსმა დიმიტრიმ, შემდეგ კი V საეკლესიო კრებამ. თეოდორე მოფსუეტელის ცდომილებებმა მხოლოდ მისი გარდაცვალების შემდეგ მიიპყრო ყურადღება. როდესაც ისინი გულდასმით განიხილეს, V მსოფლიო საეკლესიო კრებამ თეოდორე მოფსუეტელი ანათემას გადასცა. ერთობა მართლმადიდებელი აღმსარებლობისა და ეკლესიის წევრობის იმდენადაა დამოკიდებული სარწმუნოების საჯაროდ აღიარებაზე, რამდენადაც მას ეკლესია განსაზღვრავს. პირადი შეხედულებები, როგორი მცდარიც არ უნდა იყოს ის, ადამიანს ეკლესიისაგან არ განაშორებს(თუმცა მას ღმრთის წინაშე პასუხი მოეთხოვება).

[23] დიდი სჯულის კანონი გვ. 42

[24] დიდი სჯულის კანონი გვ. 50

[25] დიდი სჯულის კანონი გვ.178

[26] ANF (Ante-Nicene Fathers) vol. 5, p.123

[27] ANF (Ante-Nicene Fathers)  vol. 6, pp. 148-9

[28] იხ. წმ. დიონისე არეოპაგელის „საღმრთო სახელთათვის“, X; წმ. ბასილი დიდი „სულიწმიდის შესახებ“, XXVII. წმ. მაქსიმე აღმსარებლის, სხვადასხვა ტექსტები მეხუთე საუკუნე, ფილოკალია, ტ.2

[29] ახალი კალენდრის შემოტანით გამოწვეული კიდევ ერთი შეუსაბამობა იყო 1924 წელს ლიტურგიკული ციკლიდან 13 დღის გაქრობა.

[30] იხ. ვრცელი დოკუმენტაცია A Quest for Reform of the Orthodox Church, Patrick Viscuso, Inter Orthodox Press, 2006

[31] საეკლესიო კალენდარი ორი ნაწილისაგან შედგება. ესენია: სათვეო კალენდარი – წელიწადის დღეების თანმიმდევრობა და პასქალია – პასქალიის ციკლის განმსაზღვრელი თარიღები. ახალ მესტილეებმა მხოლოდ სათვეო კალენდარი შეცვალეს და არა პასქალია.

[32] ეს მტკიცებულება არ ეკუთვნის მ. ვასილს, მაგრამ აქ იმიტომ შევიტანეთ, რომ ზოგადად ამგვარი მოსაზრებაც არსებობს.

[33] უფუარი პურს იყენებენ ლათინები ევქარისტიაში. მის გამოყენებას, როგორც იუდეველობის გამოხატულებას, გმობდა მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც ხმარობს აფუებულ პურს.

[34] 1920 წლის დოკუმენტები მიუთითებენ, რომ  გრიგორიანული კალენდრის რედაქტირების მიზეზი მდგომარეობდა არა 1583 წლის ანათემის (ის საერთოდაც უგულებელყვეს) თავიდან აცილებაში, არამედ სწორედაც სამეცნიერო სიზუსტის მიღწევაში. ეს ახლა ამტკიცებენ  ზოგიერთები, რომ მცირე და უმნიშვნელო განსხვავება კალენდრებში ახალ კალენდარს ათავისუფლებს მამების მიერ დადებული ანათემისგან. რეფორმატორებს ერთმნიშვნელოვნად დაგმობილი კალენდრისაგან მცირედ განსხვავებული კალენდრის შემოღებით ანათემის გვერდის ავლაც რომ განეზრახათ (ეკუმენისტური მიზნის მისაღწევად), ეს ქმედება გონებასუსტების მოსატყუებელ თაღლითურ ჟონგლიორობად უნდა იქნეს განხილული.

[35] „ბაარის განცხადება: პლურალიზმის საღმრთისმეტყველო პერსპექტივები“. ეს დოკუმენტი არის ამ კონსულტაციის წევრების მიერ გაკეთებული განცხადება, რომელიც შედგა ბაარში, ციურიხის მახლობლად,(შვეიცარია) 1990 წლის 15 იანვარს. იხ. შემდეგ მისამართზე http://www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-programmes/interreligious-dialogue-and-cooperation/christian-identity-in-pluralistic-societies/baar-statement-theological-perspectives-on-plurality.html

[36] არ გულისხმობს იქ მყოფობას „ერთ გზის მოცემულისა … წმიდისა სარწმუნოებისა“(იუდ.1,3).

[37] რომის პაპ პავლე VI და კონსტანტინეპოლის პატრიარქ ათინაგორა I ერთობლივი განცხადება.

[38] წმ. დიმიტრი როსტოველის თვენი, ტ.5

[39] ეს განცხადება ათენის მთავარეპისკოპოს ქრისტოდულესაც ეხება. იგი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო, როცა მ. ვასილი თავის სტატიას წერდა, მალევე გარდაიცვალა.

[40] ცხოვრება ღირსისა მამისა მაქსიმე აღმსარებელისა, გვ. 36

[41] წმ. დიმიტრი როსტოველის თვენი, ტ. 8

[42] ბოლო ათწლეულების ეკუმენისტური ტაქტიკა იმაში მდგომარეობს, რომ ერეტიკული დეკლარაციები და განცხადებები არამართლმადიდებლებს წარუდგინდეთ როგორც ოფიციალური, კონსერვატორი ახალმესტილეებისთვის კი განისაზღვროს როგორც „არასავალდებულო“. ამგვარი ორაზროვნების წყალობით ეკუმენისტური პროპაგანდა არამართლმადიდებელთა შორის საკმაოდ სწრაფად მიიწევს წინ. ეკუმენისტურ ეკლესიაში აქცეპტ მორწმუნეთა უმრავლესობა თვლის, რომ ეკუმენისტური ხაზი ეკლესიისათვის ნორმატიულია, კონსერვატორებს კი ეძლევათ სინდისის დამშვიდების საშუალება, რომ  ადგილი არა აქვს სარწმუნოების არანაირ „ოფიციალურ“ ღალატს. სავსებით ცხადია, რომ VII მსოფლიო კრების მამები სწორედ ამგვარ ტაქტიკას გმობენ.

[43] მაშინაც კი, როდესაც ეპისკოპოსია მეამბოხე. 2009 წელს ანადირისა და ჩუკოტკის ეპისკოპოსი დიომიდე კათედრიდან განაყენეს იმის გამო, რომ ეკუმენისტური მოძრაობის ერეტიკულობას ამტკიცებდა და მოითხოვდა მოსკოვის საპატრიარქოს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოდან გამოსვლას.

[44] ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ეკლესია ათენის მთავარეპისკოპოს კალინიკეს წინამძღოლობით.

[45] „ცხორებაი ღირსისა მამისა მაქსიმე აღმსარებელისა“, გვ. 24-25

[46] „ცხორებაი ღირსისა მამისა მაქსიმე აღმსარებელისა“ გვ. 19-20

[47] ეს გამორკვევის პროცესი თვალნათლივ ჩანს წმ. იოანეს(მაქსიმოვიჩი) პიროვნებაში. მისი თავდაპირველი რეაქცია 1924 წლის კალენდარული რეფორმის დაგმობა იყო, თუმცა არ ემხრობოდა ამ საკითხის გამო ერთობის დარღვევას. მხოლოდ 1960-იან წლებში დაინახა მან ახალმესტილეების მამოძრავებელი მოტივაციები და ძველმესტილეების მკაცრი მართლმადიდებლობა და მხარი დაუჭირა საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავრების მიერ საბერძნეთის ჭეშმარიტი ეკლესიისთვის ეპისკოპოსთა ხელდასხმასა და მათთან ევქარიტიული კავშირის დამყარებას. ჩვენი ობსერვაციის შედეგებს არანაირად არ შეუძლია საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებელი ეკლესიის თანამედროვე კურსის გამართლება, რომელმაც ეკუმენისტ ერეტიკოსებთან ევქარისტიული კავშირი აღადგინა, ათწლეულების მანძილზე მათგან გამიჯნულობის შემდეგ.

ლექსიკონი

აბერაცია – aberratio ნორმიდან აცდენა, ცთომილება, ყოველგვარი გადახრა ტიპობრივი ნიმუშიდან,ცდომილება, ჭეშმარიტებიდან გადაცდენა; გადახრა,ნორმიდან აცდენა,გადახვევა დარღვევა.

ადაპტირებული adaptatio შეგუება, შეწყობა  – შემოკლებული, გაადვილებული

ადმინისტრაცია  administratio – მართვა – გამგებლობა, მმართველობა

ამორფული   amorphos – 1. უფორმო. 2. (მინერ., ქიმ.). კრისტალური აგებულების არმქონე.

აკრედიტებული accredited – პოლიტ. აკრედიტებული ; ოფიციალურად უფლებამინიჭებული; საზოგადოდ აღიარებული (მაგ., დიპლომატური სამსახური)

აპოლოგია – ვისიმე ან რისიმე დაცვა, გამართლება, გამოსარჩლება (ზეპირად ან წერილობით). სიტყვა „აპოლოგია“ ხშირად იხმარება წინასწარგანზრახული დაცვის, გადაჭარბებული შექების, განდიდების მნიშვნელობით.

აპრიორი a priori – ცდისაგან დამოუკიდებლად, ცდის გარეშე, იმთავითვე. რაც წინ უსწრებს ცდას, რაც ცდისგან დამოუკიდებელია.

ასოცირება associaatio მიერთება, ზიარება; დაკავშირება, რაიმესთან მიმსგავსება, გაიგივება.

აქცეპტი  acceptus მიღებული დათანხმებული – დათანხმება წინადადებაზე, რომ დაიდოს ხელშეკრულება.

აქტივაცია activus – მოქმედი, რისამე ამოქმედება ან მოქმედების გაძლიერება;

დევიაცია devio გზიდან ვუხვევ – ნორმალური მსვლელობიდან ან მდგომარეობიდან გადახვევა. იმ ქცევის აღნიშნვა, რომელიც ეწინააღმდეგება საზოგადოებაში აღიარებულ ნორმებს.

დენომინაცია denominatio გადარქმევა;  რელიგიათ მცოდნეობითი აზრით კი – იმ ორგანიზაციას, რომელიც ეკლესიისა და სექტის შუალედურ რგოლს, ე.ი. გარდამავალ საფეხურს წარმოადგენს. რელიგიური ორგანიზაციის მესამე ფორმა, წარმოადგენს შუამავალ რგოლს ეკლესიასა და სექტას შორის

დეფინიცია definitio – ცნების ზუსტი განსაზღვრა მისი ყველაზე არსებითი ნიშნების საშუალებით

დიატრიბა diatribē – გესლიანი, ღვარძლიანი სიტყვა (ზეპირად წარმოთქმული ან წერილობითი)

დისკრედიტაცია discréditer – ვისიმე ან რისამე ღირსების, ავტორიტეტის, პრესტიჟის შებღალვა; სახელის გატეხა, ნდობის დაკარგვა.

დისონანსი  dissonans გაუმართავად ჟღერადი – არაჰარმონიულობა, უთანხმოება.

დოქტრინა doctrina, სწავლება – სახელმძღვანელო აზრების ან გამონათქვამების სისტემა; მთავარი თეორიული პრინციპი.

დიქოტომია  dichotomia ორად გაკვეთა –  მთელის გაყოფა ორად, შემდეგ თითოეული ნაწილისა კვლავ ორად და ა. შ.

ენდემუსას (მსოფლიო საპატრიარქოს)სინოდებს, რომელსაც ხელმძღვანელობს მსოფლიო პატრიარქი და გამოხატავს აღმოსავლეთის საპატრიარქო ტახტების აზრს

ექსპლიკაცია explicatio  – ახსნა, გაშლა; ახსნა-განმარტება;

ექსპლიციტური explicitus – გამორკვეული, წესრიგში მოყვანილი აშკარად, განსაზღვრულად, არაორაზროვნად გამოხატული.

ექსტრაპოლაცია extra და polatio – გარეშე და განახლება, შეცვლა
სტატისტიკაში: მოვლენის ერთ ნაწილზე დაკვირვების შედეგად მიღებული დასკვნების გავრცელება მის მეორე ნაწილზე.    (ექსტრა (ლათ.)წინსართა, რომელიც აღნიშნავს ზემოთ, დამატებით ან ზღვარსმიღმა ყოფნას)

ვარირება vary შეცვლა;  ცვლილების შეტანა, გადახრა, განსხვავება

ვაგანტები vagantes მოხეტიალენი – შუა საუკუნეებში დასავლეთ ევროპაში: მოხეტიალე პოეტ-სტუდენტები, რომლებიც თხზავდნენ და ასრულებდნენ ეკლესიის საწინააღმდეგო შინაარსის სიმღერებს

იგნორირება  ignoro – არ ვიცი, უგულებელყოფა.

იდენტური identicus – მსგავსი, ერთნაირი; იგივეობრივი.

იმპერატიული imperative – რაც აუცილებელ შესრულებას მოითხოვს; ბრძანებითი დაჟინებითი,კატეგორიული მოთხოვნა;ბრძანება

იმპლიკაცია  implicatio გადაბმა, გადახლართვა – ორი გამონათქვამისგან ლოგიკური ჯაჭვის მეშვეობით წარმოქმნილი რთული გამონათქვამი, რომლის აზრი შეესაბამება კავშირს – „თუ …, მაშინ … “.

ინდიფერენტული indifferens –  რაიმესადმი გულგრილი, უინტერესო, განურჩეველი. მაგ., ინდიფერენტული ადამიანი. ინდიფერენტული დამოკიდებულება.

ინოვაცია innovati განახლება, ახალი წარმონაქმნი, ახალი მოვლენა, ახალშემონაღები

ინსინუაცია insinuatio – მონაჭორი ვისიმე სახელის გასატეხად; ცილისწამება; ცილისმწამებლური გამონაგონი, მონაჩმახი

ინტეგრაცია  integratio შევსება, აღდგენა, integer მთლიანი;  ნაწილების ელემენტების ერთ მთლიანობაში გაერთიანება. გაერთიანება, დაახლოება

ინტერპრეტაცია interpretatio – რისამე აზრის  იდეის, მოსაზრების ახსნა, განმარტება.

ირელევანტური irrelevant უადგილო, შეუსაბამო

ისტებლიშმენტი  Establishment დადგენილება, საფუძველი, დაწესებულება to establish დადგენა შექმნა  stabilire განმტკიცება – საზოგადოების მმართველი, პრივილეგირებული ფენა

კათოლიკობა  katholikós „უნივერსალური“ – უნივერსალური, საყოველთაო

კვალიფიკაცია qualitas და facio – „თვისება” და „ვაკეთებ” საგნის ან მოვლენის განსაზღვრა მისი თვისების, თავისებურების მიხედვით; შეფასება, დახასიათება.

კლირიკი კლერიკოსი Klerikos – ეკლესიის მსახური;  სასულიერო დასის წევრი

კონფესია confessio – სარწმუნოება, რჯული; ეკლესია.

კონოტაცია connotatio ერთად და აღვნიშნავ – დამატებითი, თანმდევი მნიშვნელობა ენობრივი ერთეულისა.

კონცეფცია conceptio — გაგება, სისტემა, საერთო წარმოდგენა

კორექტული correctus – „გამართული”, ზრდილობიანი, თავაზიანი.

ლეგიტიმური legitimus – კანონიერი, სამართლებრივი

ლოკალური localis ადგილობრივი – ადგილობრივი, გარკვეულ საზღვრებს შორის მდებარე, მოქცეული, გავრცელებული.

ლოკუსი locus ადგილი –  გენის ფიქსირებული ლოკალიზაციის ადგილი ქრომოსომაში

მარგინალიზაცია  marginalis – განაპირა, – არე, კიდე ზღვარი. პირველადი მნიშვნელობით წიგნის კიდე. ამ სიტყვით აღინიშნება ის ადამიანები და ჯგუფები, რომლებიც საზოგადოების მიღმაა. ანუ როდესაც ვამბობთ მარგინალ ადამიანს ნიშნავს საზოგადოებიდან გარიყულ ადამიანს.

მენტალური mentally აზროვნების წესი, აზროვნება, სულიერი აგებულება –  ადამიანის აზროვნების უნართან, გონებრივ შესაძლებლობებთან დაკავშირებული.

მოდერნიზმი modernus თანამედროვე, ბოლოდროინდელი – რაიმეს გაუმჯობესება, თანამედროვე მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მოყვანა; ფართო აზრით, გულისხმობს ზოგადსაკაცობრიო ევოლუციის თანმდევი, ახალი სააზროვნო ფორმებისა და ტექნოლოგიების დამკვიდრების პერმანენტული პროცესს

მორალი moralis – ზნეობრივი, იმ წესების, ნორმების ერთობლიობა, რომლებიც განსაზღვრავს ადამიანთა ურთიერთდამოკიდებულებასა და ყოფაქცევას ამა თუ იმ საზოგადოებაში; ზნეობა.

ორთოდოქსი orthodoxos – მართლმორწმუნე, მართლმადიდებელი. ისტორიული თვალსაზრისით, აღნიშნავს მართლმადიდებელი ეკლესიის მორწმუნეს; ობსერვაცია observatio – დაკვირვება, თვალყურს ვადევნებ, ვუკვირდები, ვიცავ

პან  pan ყველაფერი, მთელი, მთლიანი – რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი; ნიშნავს ყველას, ყველაფრის მომცველს. მაგ., პანამერიკანიზმი. პანთეიზმი.

პან-ორთოდოქსული ყოვლად მართლმადიდებელი

პასქალია – აღდგომის დღეთა კალენდარული სქემა

პატრისტიკა pater  ეკლესიის მამა.  პატრისტიკა Patristica  –  პატრისტიკული თეოლოგია წარმოადგენს ზოგადად, ეკლესიის მამათა ქრისტიანულ ლიტერატურას.

პერვერსია perversiō – ამობრუნება, უკიდურესად არაბუნებრივი ქცევა, სრული დამახინჯება, ნორმიდან გადახრა, გაუკუღმართება, გარყვნილება.

პეტიცია Petitio –  წერილობითი კოლექტიური თხოვნა ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოებისადმი, მთავრობის მეთაურისადმი; კოლექტიური შუამდგომლობა.

პოზიტიური   –  დადებითი. მაგ., პოზიტიური მსჯელობა.

პოზიტივიზმი positivus –  დადებითი

რადიკალი radicalis ძირისა, ძირითადი –  რადიკალიზმის მომხრე; უკიდურეს, გადამწყვეტ ღონისძიებათა მომხრე.

რეკომენდება, რეკომენდაცია recommendatio ვისიმე კეთილგანწყობილი, დადებითი (წერილობითი ან ზეპირი) დახასიათება, ან რაც ურჩიეს ვისმე. მაგ., რეკომენდებული ლიტერატურა

რევიზია revisio გადასინჯვა – რაიმე მოძღვრების, თეორიის დებულებათა ისე გადასინჯვა და შეცვლა, რომ არსებითად დამახინჯდეს ამ მოძღვრების დედააზრი.

რევიზიონიზმი revisio გადახედვა – მიმდინარეობა, რომელიც მოითხოვს რაიმე თეორიის, სწავლების, შეხედულების გადახედვას, რევიზიას.

რეზოლუცია resolutio გადაწყვეტილება; გადაწყვეტილება, დადგენილება, რომელიც მიღებულია კრებაზე, კონფერენციაზე და მისთ. რაიმე საკითხის განხილვის შედეგად.

რეინტერპრეტაცია  re თავსართი: კვლავ, ხელახლა და interpretatio ინტერპრეტაცია –  ხელახალი ინტერპრეტაცია, ახლებური გააზრება რისამე.

რელევანტური relevant – არსებითი, ფასეული, მნივშვნელოვანი

საკრალური sacred წმინდა – რელიგიურ კულტთან და რიტუალთან დაკავშირებული.

სექტა  secta სკოლა, სწავლება – ცნება (ტერმინი), რომელიც გამოიყენება რელიგიური ჯგუფის აღსანიშნავად, გამოყოფილი მთავარი რელიგიური მიმართულებიდან და დაპირისპირებული მას ან ორგანიზებული ტრადიცია, რომელსაც აქვს საკუთარი დამაარსებელი და განსაკუთრებული დოქტრინა.

სიგილიონი sigillum = печать იმპერატორის ან პატრიარქის მიერ მიღებული და ბეჭედ დასმული ოფიციალური დოკუმენტები

ტრივიალური  trivial  -1. სიახლეს, ორიგინალურობას მოკლებული; გაცვეთილი.
2. უხამსი, ვულგარული.

ფორმალისტი  forma გარეგნობა, სახე – პირი, რომელიც საქმის მხოლოდ გარეგნულ, ფორმალურ მხარეს იცავს და არა – არსებითს.

ფუნდამენტი fundamentum – 1. საძირკველი (შენობისა, ნაგებობისა, მანქანებისა და სხვ.). 2.(გადატ.). საფუძველი რისამე. 3. ძირითადი, მთავარი.

ფრონემა Phronema – აზროვნება; გონება, სული, აზრი, მიზანი, ნება. თეოლოგიაში აზროვნებისა და მსოფლმხედველობის მნიშვნელობით იხმარება. ანუ იგივეა რაც მამათა აზროვნება

ჰეტეროდოქსია heterodoxía – სხვადმადიდებლობა რელიგიაში „განსხვავებული მოძღვრება“,  თეოლოგიაში აღნიშნავს გამოცხადებულ ან ჭეშმარიტად ცნობილ მოძღვრებათაგან განსხვავებული რამე მოძღვრებისა თუ ჭეშმარიტების აღსარებას.

ჰიპოთეზა hypothesis ვარაუდი — მეცნიერული ვარაუდი, რომელიც წამოყენებულია გარკვეული მოვლენების ასახსნელად და მოითხოვს დამოწმებას

ჰიპოსტასი hypostasis – არსებობა;  ის, რაც კერძოობას, კონკრეტულობას და დამოუკიდებლობას ანიჭებს საგანს ან არსებას. სამების თითოეული წევრი.

Print Friendly, PDF & Email

Nicefor.Info