O literach
Na początku Słowianie nie mieli liter, a czytali i liczyli z pomocą nacięć i kresek. Kiedy więc ochrzcili się, zaczęli zapisywać słowiańską mowę rzymskimi i greckimi literami, bez jakiegokolwiek porządku. Jednak jak można zapisać greckimi literami słowa: Богъ, животъ, sѣло, црькы, чаание, широта, ѩдь, ѫдъ, юность czy ѧзыкъ i inne podobne im słowa? I tak było przez wiele lat.
Potem więc Bóg miłujący człowieka, kierujący wszystkim i nie pozostawiający człowieka bez rozumu, lecz wszystkich prowadzący do poznania i zbawienia, zmiłował się nad rodem słowiańskim i posłał im świętego Konstantyna Filozofa, zwanego (od postrzyżyn mniszych) Cyrylem, męża sprawiedliwego i prawdziwego. I stworzył on dla nich trzydzieści osiem liter, jedne po obrazie greckich liter, inne zaś stworzone na potrzeby mowy słowiańskiej.
Po grecku [alfabet] zaczyna się z alfy, a słowiański z азъ. Z азъ zaczynają się oba alfabety i tak jak Grecy stworzyli alfabet na podstawie [staro]hebrajskich liter, tak Konstantyn stworzył na podstawie greckich. U Hebrajczyków pierwszą literą była alef, co znaczy uczyć się. I kiedy prowadzono dziecko do nauki, mówiono mu ucz się, czyli alef. I Grecy idąc za tym obrazem, powiedzieli alfa. I idąc tym śladem, święty Cyryl stworzył pierwszą literę азъ. Dlatego więc азъ było pierwszą literą daną od Boga dla rodu słowiańskiego, żeby otworzyć usta uczącym się pisać, gdyż przy jej wypowiadaniu należy szeroko otworzyć usta, a przy innych literach usta są lekko otwarte.
Oto jest pismo słowiańskie i to, jak powinno się je wymawiać: А, Б, В aż do Ѧ.
Zgodnie z alfabetem greckim są 24 litery: А, В, Г, Д, Е, З, І, К, Л, М, Н, О, П, Р, С, Т, Ѹ, Ф, Х, Ѡ, Ѱ, Ѯ, Ѳ i Ѵ.
A czternaście zgodnych ze słowiańskim językiem: Б, Ж, S, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Ѣ, Ю, Ѫ і Ѧ.
Jedni mówią: Po co stworzył trzydzieści osiem liter, skoro można pisać przy użyciu mniejszej ich ilości, jak Grecy dwudziestoma czterema piszą. Ci, którzy tak mówią, nie wiedzą jakimi znakami piszą grecy. Jest co prawda u nich dwadzieścia cztery litery, jednak pismo ich jest nie pełne i mają 11 liter, które wymawia się na dwa sposoby oraz trzy litery, używane tylko do zapisu cyfr. Więc łącznie jest ich trzydzieści osiem i dlatego stworzył święty Cyryl trzydzieści osiem liter.
Jeszcze inni mówią: A po co słowiańskie litery? Przecież nie stworzył ich ani Bóg, ani apostołowie, ani nie jest to pismo pierwotne w przeciwieństwie do rzymskiego, greckiego i hebrajskiego, które od początku były zaakceptowane przez Boga.
A inni z kolei mówią, że to Bóg nam stworzył bukwy, lecz nie wiedzą, nieszczęśni, co gadają. Mówią też niektórzy, że powinno się spisywać księgi tylko w trzech językach, ponieważ w Ewangelii napisano, iż napis na desce [na krzyżu] był po hebrajsku, po rzymsku i po grecku, a po słowiańsku nie było, więc alfabet słowiański nie pochodzi od Boga.
Cóż ja mam powiedzieć takim głupcom? Wszystko powiem na podstawie Pisma Świętego – wszystko pochodzi od Boga, ale nie bezpośrednio. Na początku nie stworzył Bóg ani hebrajskiego języka, ani rzymskiego, ani greckiego, ani syryjskiego, którym mówił sam Adam, a potem od Adama do potopu i do tego czasu, kiedy Bóg rozdzielił języki przy budowaniu wieży babilońskiej, tak jak napisano. I tak jak były podzielone języki, tak podzielone były między różnymi ludami obyczaje, prawa i umiejętności: Egipcjanie otrzymali geografię, Persowie, Chaldejczycy i Asyryjczycy astronomię, mądrość, czary i wszelką wiedzę ludzką, a Hebrajczycy zaś święte księgi, w których napisano, jak Bóg stworzył niebo i ziemię oraz wszystko co na nich, i człowieka, i wszystko po kolei, jak napisano. Grecy zaś dostali gramatykę, retorykę i filozofię.
A przed tym nie było u Greków własnych liter, a swoją mowę zapisywali fenickimi literami, i było tak przez długi czas. A potem przyszedł Palamed i zaczynając od alfy i wity[1], stworzył dla greków szesnaście liter. Kadm z Miletu dodał im jeszcze trzy. I tak było u greków liter szesnaście. I potem Simonid dodał jeszcze dwie, a Epicharm trzy i było ich dwadzieścia cztery. Dionizy Gramatyk dodał dodatkowe sześć dźwięków, a potem inny jeszcze pięć, a jeszcze inny trzy cyfry. I tak przez długie lata uzbierało się trzydzieści osiem liter. Potem, kiedy nastały słuszne lata, zgodnie z łaską Bożą zebrało się 70 mężów, którzy przetłumaczyli Pismo z hebrajskiego na grecki.
A dla Słowian jeden święty Konstantyn, zwany Cyrylem i pismo stworzył, i księgi przetłumaczył w ciągu niewielu lat. A oni – rok za rokiem, siedmiu stworzyło ich alfabet, a siedemdziesięciu tłumaczenie. I chociażby dlatego słowiańskie litery są bardziej święte, bo stworzył je święty mąż, a greckie – pogańscy hellenowie.
Jeśli ktoś powie, że [alfabet słowiański] nie jest stworzony dobrze i trzeba go jeszcze zmieniać, takim powiadam: Grecy też wiele zmieniali – Akilla i Simmach, a potem wielu innych. W końcu łatwiej jest zmieniać coś, niż stworzyć od podstaw.
Wiedz, że jeśli zapytasz greckich skrybów, kto stworzył dla nich pismo lub księgi, i w jakim okresie, to niewielu spośród nich będzie to wiedzieć. Jeśli zaś zapytasz słowiańskich skrybów, to odpowiedzą oni jednogłośnie, mówiąc: Święty Konstantyn Filozof, zwany Cyrylem, stworzył pismo i przetłumaczył księgi, wraz ze swoim bratem Metodym. Wiedz ponadto, że jeszcze żyją ci, którzy to widzieli. A jeśli zapytasz kiedy to było, to wiedzą oni i odpowiedzą, że w czasach Michała, cesarza greckiego i Borysa, kniazia bułgarskiego, i Rościsława, kniazia morawskiego, i Kocela, kniazia błateńskiego, w roku 6363 od stworzenia świata.
Są też inne odpowiedzi, lecz powiem o nich w innym miejscu, gdyż teraz nie ma czasu. Więc, bracia [wiedzcie], że taki dar dał Bóg Słowianom. Jemu więc [należy się] chwała i cześć, i władza, i pokłonienie teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
[1] Na zachodzie błędnie nazywanej betą